GK (13)

Dopiero niedawno Kasia osiągnęła poziom kształtowania się pierwszych ugrupowań. Porównując zbiory przedmiotów przelicza je i czyni to po każdej zmianie układu, po obserwowanym przegrupowaniu przedmiotów. Nie potrafi wnioskować o odwracalnym charakterze zmian przekształcających. Tylko w niektórych przypadkach (gdy porównywane zbiory mają niewiele elementów lub silnie sugerują pary), potrafi wnioskować o stałości liczby przedmiotów, bez liczenia ich po każdej zmianie. Ma także spore kłopoty z wyznaczeniem konsekwentnych serii i jeżeli trzeba uporządkować zbiór patyczków różniących się nieznacznie długością, czyni to metodą prób i błędów. Również w zakresie ustalania stałości ilości masy, długości, objętości Kasia jest na niskim przed-operacyjnym poziomie myślenia.

Spróbujmy teraz przymierzyć to, co reprezentuje Kasia w zakresie operacyjnego rozumowania, do tzw. normy, a więc do tego, co jest typowe dla większości dzieci w kolejnych przedziałach wiekowych. Dla ułatwienia takiej analizy sporządziłam rysunek 23 i uwzględniłam tam przedziały równe 6 miesięcy. Na środku znajduje się „drabinka" przedstawiająca wiek dziecka. W lewej części rysunku określiłam (rosnące) poziomy kompetencji w zakresie operacyjnego rozumowania. Z prawej strony zaznaczyłam wiek Kasi i łamaną linią połączyłam go z jej poziomem kompetencji. W ten sposób widać wyraźnie zakres opóźnień w rozwoju operacyjnego rozumowania. Strefę najbliższego rozwoju zaznaczyłam zakreskowanym polem ograniczonym od dołu grubszą linią.

Dolną granicę strefy najbliższego rozwoju udało się u Kasi wyznaczyć stosunkowo łatwo — na podstawie diagnozy, po eksperymentach diagnostycznych przydatnych do określenia poziomu rozwoju operacyjnego rozumowania. Wiadomo więc, w jaką fazę rozwoju myślenia wchodzi Kasia. Na tej podstawie można także określić to, co dziewczynka ma w najbliższym czasie osiągnąć, w jakim kierunku trzeba wspomagać jej wysiłki. Mówiąc bardziej konkretnie, Kasi trzeba dostarczyć okazji do gromadzenia doświadczeń, a potem wspomagać jej wysiłki intelektualne w zakresie:

1.    Wyznaczania konsekwentnych serii. Kasia musi mieć sporo okazji do określania porządku w zbiorach rozmaitych przedmiotów, a potem rozważać, w jakich relacjach pozostają uporządkowane przedmioty w stosunku do sąsiednich. Na przykład przy porządkowaniu patyczków różnej wielkości trzeba wspomóc jej rozumowanie tak, aby spostrzegła, że każdy układany patyczek jest jednocześnie większy od tych ułożonych i mniejszy od tych jeszcze nie ułożonych.

2.    Grupowania przedmiotów według przyjętych kryteriów. Wdrażania do wyodrębniania podzbiorów tak, aby zawierały się w określonym zbiorze, a także wydzielania w zbiorze podzbiorów. Po klasyfikacjach prostych trzeba przechodzić do dwustopniowych (według różnych kryteriów), a potem rozszerzać te umiejętności poprzez klasyfikowanie rozmaitych obiektów i zjawisk.

3. Wnioskowania o odwracalności obserwowanych zmian np. w układzie elementów w porównywanych zbiorach. Dziewczynka musi mieć wiele okazji do ustalania równoliczności przez przyporządkowanie „jeden do jednego",

12; 6

13 ;0

Początki kształtowania się operacji formalnych¹

12:0

11)6

Poziom końcowego stadium konkretnego rozumowa- _Ą nia operacyjnego -systemy całościowe

Poziom konkretnego rozumowania operacyjnego-- funkcjonowanie pofędyń-< czych śzruktur operacyjnych

Poziom kształtowania się pierwszych ugrupowań - początki tworzenia się pojęcia stałości

11:0

10; 6

10;0

9,6

9,0

8;6

8;0

7;6

7;0

6;6

6 ;0

Obszar strefy

najbliższego

rozwoju

Poziom rozumowania operacyjnego Kasi (8;5)

7:0

5;6

Poziom myślenia przeiopera cyjnego -dwoistość stanów i przekształceń

5;0

4;6

3 ;6

Teoretyczny model rozwoju    Rozumowanie Kasi

operacyjnego rozumowania (w sensie J. Piageta)

Rys. 23. Diagnu/a strefy najbliższego rozwoju

1

Na wykresie zaznaczyłam początki kształtowania się operacji formalnych, które przypadają na początek 12. roku życia. Jest to zgodne z ustaleniami J. Piageta. Wiadomo jednak, że badania J. Piageta, choć genialne, nie obejmowały dużych próbek. Dlatego uogólnienia dotyczące przedziałów wiekowych w słynnym modelu rozwoju umysłowego człowieka traktuje się orientacyjnie, w przybliżeniu. Dotyczy to zwłaszcza przejścia z okresu kształtowania się operacji konkretnych do okresu kształtowania się operacji formalnych. Znane są badania brytyjskie (M. Shayer, D.E. Kiichemann, H. Wyłam: „Distribution of Piagetian Stages of Thinking in British Middle and Secondary School Children”, w: „British Journal of Educational Psychology” 46,1976, s. 164—173) przeprowadzone na ogromnej próbce 10 000 uczestników klas ponadpoczątkowych. Badania te wykazały m.in., że mediana wieku dla poziomu dojrzałych operacji konkretnych znajduje się pomiędzy 11 a 12 rokiem życia. Co więcej rozkład nie jest symetryczny. Ponadto w wieku 14 lat aż 80% uczniów brytyjskich nie osiąga jeszcze nawet poziomu wczesnych operacji formalnych. Wynika z tego, że początki formalnego rozumowania rzadko występują u dzieci w czternastym roku życia.