Obraz
7 2

38 |. Oas/ykowska. Jakość życia w perspektywie pedagogicznej

szym poziomie kształtowania się uczuć i popędu agresji. Ten rodzaj zestawienia uczuć pojawia się najwcześniej w strukturze psychicznej dziecka i ma charakter temperamentalny.

Na drugim poziomie rozwoju osobowości radość odrywa się od fizjo-logiczności i popędowości, stając się namiętnością, dlatego to nic uczucie, lecz nastrój decyduje o radości. Występuje tutaj równowaga pobudzeń, na które człowiek reaguje fizycznie (radość popędowa) i psychicznie (radość nastrojowa). Radość ta jako efekt przenosi się na obiekt działania (jest to na przykład radość z pracy, z czasu wolnego, radość zależna od czynników zewnętrznych przy współwystępowaniu impulsów wewnętrznych). Na tym poziomie jest ona zapamiętywana i wykorzystywana przez człowieka do podtrzymywania więzi z innymi ludźmi oraz do reaktywowania dobrego nastroju w chwilach trudnych (smutku, nieszczęścia, cierpienia). Ma ona działanie obronne i przeciwdepresyjnc, pełni tu funkcje adaptacyj-n c, pozwala człowiekowi przeżywającemu smutek, ból, poruszać się w otoczeniu bez wywoływania nadmiernych reakcji negatywnych. Natura tak rozumianej radości jest charakterologiczna.

Radość na poziomie trzecim jest hierarchiczna. Niektóre rodzaje radości słabną, są odrzucane poprzez świadomie rozwijającą się osobowość, inne są przez nią realizowane. Zatem dopiero na poziomie trzecim radość staje się składnikiem osobowości i pomimo że jest ona jeszcze uwarunkowana dynamizmami nieświadomości, występuje tu wyraźna tendencja rozwojowa. Człowiek przeżywa na tym etapie upadki, towarzyszą mu mieszane uczucia radości i smutku, jednak wyraźnie dąży do radości intelektualnej i dojrzałej.

Na poziomie czwartym radość stanowi już czynnik rozwoju osobowości człowieka. Występuje tu ścisłe powiązanie radości i smutku z osiągnięciami i porażkami człowieka we własnym rozwoju. Radość staje się wewnętrznym dynamizmem rozwojowym, wiąże się z samoświa domością, empatią i zbliżaniem się do ideału osobowości. Na tym poziomie opiera się ona na głębokich doznaniach indywidualnych i grupowych, na przemyśleniu własnych porażek, na poczuciu ograniczoności własnej i in nych ludzi. Jest to już radość retrospektywna i prospektywna, jawi się także jako radość egzystencjalna, która w połączeniu ze smutkiem jest wstępem do osiągnięcia przez człowieka metafizycznej radost i z /y« la pi/< l iai/ają i ej i neutralizują* ej doświaik zenie śmien i i lęk u pi zm| nią

N.i najwyższym poziomic,określonym przez K. Dąbrowskiego, radość ma wymiar metal izyczny. Może byt ona doświadczana przez kaz

•    lego człowieka, choć nic każdy potrafi przekazać związane z nią przeżycia. Według autora, nie wszyscy posiadają odwagę, aby analizować i opisywać pi zebieg własnego życia na długo przed jego zakończeniem. Radość na pią tym poziomie jest transcendentalna, przekraczająca aktualne istnienie (I )ą hiowski, 1978, s. 7-8).

W koncepcji K. Dąbrowskiego najbardziej interesujące są etapy stopniowi go przechodzenia człowieka do doskonałości: od stadium biologicznego, pi/ez psychiczny, po najwyższy poziom - duchowy. Rozwój jest tu ro /umiany jako przechodzenie od struktur niższych do struktur wyższych. I'om i ino że w trakcie tego procesu występują naprzemiennie dezinte pi .u ja (związana z negatywnymi przeżyciami, naruszeniem równowagi psychicznej) i integracja (obejmująca przeżycia pozytywne i równowagę psychiczną), to właśnie wzajemne ich współwystępo wan ie jest warunkiem wielowymiarowego rozwoju człowieka. K. Dąbrowski podkreśla więc rolę smutku w rozwoju osobowości, co pi ri /y przekonaniu, że ogranicza on człowieka.

Na szczególną uwagę zasługuje również koncepcja V. U. Frankla, który nt.'p»»truje negatywne przeżycia w kategorii czynników rozwoju i szczęścia

•    /łowicka. Przed przystąpieniem do analizy tej koncepcji warto ponownie pi /ypoinnieć, iż cierpienie jest nierozerwalnie związane z życiem. Życie jest najwyższą wartością, razem ze wszystkim, co niesie - z bólem, chorobą, •niilcn ią, nawet wówczas, gdy doprowadza człowieka do poczucia porażki, obojętności, rezygnacji bądź załamania. Pomijanie w koncepcji życia elementu cierpienia i smutku stanowiłoby (jak założono) nie tylko negację wy/i j postawionej tezy, ale i zaprzeczenie prawdziwości życia.

W koncepcji rozwoju poprzez cierpienie V. E. Franki ujmuje człowieka i tl i» byt integralny i procesualny, który poprzez własny rozwój staje sięczło *vi. Idem |szczęśliwym uzup. I D.|. Zadaniem człowieka jest dążenie do webom i reali/iuji wartości oraz. do samorealizacji (za: (lałaś, 2000, s. 93). W ujęi lu V' I I iankl.1, podobnie jak u K. Dąbrowskiego, kształtowanie się

i    dowleka przebiega fazowo, a t lei pienie odgrywa rolę silnego

ii    i u a ni i z iii ii r o / wo | o w ego Według obu aulorćiw, równowaga psy

•    lit' mi, zadowoli nic z sli bli mogą lilii tedy usypiać człowieka, stanowiąc tym 'Mimym pi/i ./kod', u m/wnju podobnie doświadczenia bolesne, nie