Obraz6 2

76 |. IŻas/ykowsku. l.ikoM życia w perspektywie pedagogicznej

pojęciem bardziej dynamicznym, gdyż zawiera silny komponent motywa cyjny, poznawczy, afcktywny i behawioralny; po drugie - o ile przyjmuje się, że postawa i wartość są determinantami społecznego zachowania, U> jednak wartość determinuje zarówno postawy, jak i zachowania; po trzecie - powszechne jest przekonanie, że człowiek posiada znacznie mniej war tości niż postaw, a zatem pojęcie wartości dostarcza nam bardziej efek tywnego narzędzia do opisu i wyjaśnienia podobieństw i różnic pomiędzy osobami, grupami, narodami i kulturami (Rokeach, 1976, s. 156-168).

Pojęcie „wartość” występuje w wielu dziedzinach nauki: w filozofii, pe dagogice, socjologii, psychologii społecznej, antropologii społecznej i kul turowej, ekonomii itp. Z obecności zagadnienia wartości na gruncie wielu nauk wynika trudność jej definiowania, czego potwierdzeniem jest wielo znaczność terminu, jego płynność i podatność na rozmaite interpretacje.

Wartości w literaturze filozoficznej występują w znaczeniu:

1)    tego, co ile jest warte;

2)    czegoś przekładanego na jednostki miary lub porównania;

3)    rzeczy lub cech wartościowych;

4)    czegoś, czemu wartości są przypisywane;

5)    myśli, które sprawiają, że przedmioty, cechy lub zdarzenia uznajenn za wartościowe.

Według Słownika encyklopedycznego: Filozofia, wartość jest przedmio tern zainteresowań aksjologii, oznacza nazwę dla wszystkiego, co jest cen ne, godne pożądania, co stanowi przedmiot obowiązków, kryterium zacho wań, treść kanonów piękna, słuszności itp. (Vesey, Foulkcs, 1990, s. 343).

W pracach psychologicznych termin „wartość” wiąże się ze zjawiskiem wyboru (wartością jest to, co stanowi obiekt pożądania).

W socjologii wartościom nadawany jest wymiar społeczny, dlatego są one postrzegane jako przeżycia psychiczne oraz działania jednostek i grup społecznych; jako przekonania, idee uznawane w grupie społecznej i idei' jednostkowe; jako koncepcje o normatywnym i nienormatywnym znaczę niu; przekonania określające godne pożądania cechy poszczególnych grup społecznych lub całego społeczeństwa.

Według J. Szczepańskiego,

(...) będziemy nazywali wartością dowolny przedmiot rzeczywisty lob wyiniuginn

wany, w stosunku do którego jednostki lub zbiorowośt i pi/y)uiu).| pustawy sza

cunku, przypisują im ważną rolę w swoim życiu I dą/< ni* ilu |i p.....i ipulęi ia ud

c/tiwnją jako pr/ymus. Wartościami s.| te pi/.cdinioty, które zapewniają jcdnosin wcwnęlr/ną równowag i d.|/cnie do nich tlajc poc/ucie spełnionego obowiązku luli te, które ill.i grupy są niezbędne dla utrzymania wewnętrznej spójnośi i (S/i /i pański, 1970, s. 97 98).

W' naukach humanistycznych wartości odnoszone są do tego, co jednost Im lub grupa społeczna ceni i uznaje za istotne, zatem są one postrzegane |ako ważne i tak przeżywane.

W naukach społecznych wartością jest każdy dowolny przedmiot ma lerlalny czy idealny, idea lub instytucja, przedmiot rzeczywisty lub wy Imagmowany, w stosunku do którego jednostki lub zbiorowości przyjmują postawę szacunku, przypisują mu ważną rolę w życiu osobistym czy spo In/nym (por. Cackowski, 1981, s. 106-107).

W szerokim znaczeniu wartością będzie to, co sprzyja społeczeństwu. I )o miana tego pretendują w pierwszym rzędzie: dobro, prawda, piękno. War loscl mogą przybierać postać dóbr, idei, koncepcji, postaw, przeżyć, co daje możliwość ich podziału na wartości duchowe i materialne albo na „mieć” I „być". Na tej podstawie można wyróżnić wartości ekonomiczne (produk • y|nc i konsumpcyjne), moralne, estetyczne, prawne, polityczne, religijne.

W naukach o edukacji, zwłaszcza na gruncie pedagogiki kultury, wyróż Ulane są dodatkowo trzy kategorie wartości i odpowiadające im poziomy wpływów nauk o edukacji: pierwsza, związana z zachowaniem i rozwojem li/ycznym dzieci i młodzieży (co wiąże się z zaspokajaniem potrzeb fizjo logicznych i bezpieczeństwa); druga, o charakterze normatywnym, cioty i zy wytworów ducha ludzkiego (ich nosicielami są dzieła nauki i sztuki); lim ta kategoria wartości ma wymiar absolutny i pozostaje poza realnym byłem. Wyznaczają one granice ludzkiego dążenia i jego sens (Wiatrowski, 700.1, s. 304 305).

W pedagogice wiele miejsca poświęca się problematyce aksjologicznej, podkreślając rolę wartości w procesie edukacyjnym.

Według |. < inilei kiego, podstawą pedagogiki są założenia o realnej tslo . li I Istnieniu rzeczywistości oraz realności wszelkich bytów, praw i warto 4i I, Na tycli realnych podslaw.it h opiera się roz wó j c z I o w i e k a t ra k Inwitny Jako całożyclowy proces edukacji ((Initecki, 1994; pot kużma, .’003t I Wai unklem humanizmu postulującego zorientowanie na , sptawy i zlowli !• u . |esl wltfaili eduk.it ja aksjologii zna, w której Jest on

k nawiany wyżc| niż wleil i a W Mtu/i wskim pedagogikę należałoby