067

Kształtowanie się społeczeństwa 67

muzułmańskiej poza granicami pojedynczych miast i regionów. Było nim mauzoleum. Niektóre mauzolea były ośrodkami pielgrzymowania i modlitwy, przejętymi po wcześniejszych tradycjach religijnych, wyposażonymi w muzułmańskie treści: Al-Kaba w Mekce, Kopuła na Skale w Jerozolimie, grób Abrahama w Hebronie. Obok nich wyrastały nowe miejsca przyciągające ludzi: groby osób związanych z wybitnymi postaciami wczesnego islamu. Chociaż muzułmanie uważali Mahometa za takiego samego człowieka jak wszyscy inni Ludzie, przyjęło się uważać, że w Dniu Sądu Ostatecznego będzie się on wstawiał za swój lud i dlatego muzułmanie odwiedzają jego grób w Medynie podczas pielgrzymki do Mekki. Szyiccy imamowie, zwłaszcza ci, którzy padli ofiarą prześladowań, przyciągali pielgrzymów od wczesnego okresu; w grobowcu Alego w An-Nad-żafie znajdują się elementy pochodzące z IX wieku. Stopniowo grobowce tych, których uważano za „przyjaciół Boga”, a którym przypisywano zdolność wstawiania się u Niego, mnożyły się w świecie muzułmańskim. Niewątpliwie część z nich powstała w miejscach uważanych za święte we wcześniejszych religiach albo w pradawnych tradycjach poszczególnych regionów wiejskich.

Drugi typ budynków symbolizował potęgę władców. Do nich należały wielkie budowle publiczne, karawanseraje na szlakach handlowych, akwedukty i inne urządzenia wodne. W palonych słońcem krajach Bliskiego Wschodu i Maghrebu dostarczanie mieszkańcom miast wody było aktem rozumnej polityki, a nawadnianie ziemi upowszechniało się wraz z ekspansją Arabów w rejonie Morza Śródziemnego. Jednakże pałace najlepiej wyrażały wielkość imperialną: pawilony rozmieszczone pośród ogrodów i bieżącej wody symbolizowały raj, a oficjalne pałace były zarówno ośrodkami władzy i sprawiedliwości, jak i królewskiego życia. Z opisów pisarzy i z ruin, jakie się zachowały w Samarze, wiadomo co nieco o pałacach abbasydzkich. Szło się do nich przez otwarte place przeznaczone na parady lub gry konne; wewnątrz wysokich murów ścieżki prowadzące przez ogrody wiodły do kolejnych wewnętrznych bram. Na koniec w samym środku mieściła się rezydencja i urzędy kalifa oraz sklepiona sala, w której zbierał się dwór. Te budynki, ukazujące siłę panujących, naśladowano w całym świecie islamu, dzięki czemu zrodził się międzynarodowy styl, który przetrwał przez wiele wieków.

W jakimś sensie pałace te nie miały szczególnych cech charakterystycznych dla budowli muzułmańskich. Po raz kolejny włączenie tak wielkiego obszaru świata w ramy jednego imperium połączyło elementy o różnym pochodzeniu w nową całość. Władcy kontaktowali się ponad granicami świata islamu; wymieniano dary, posłańcy przywozili ze sobą, cudowne opowieści, a panujące elity były w sposób szczególny otwarte na wszystko, co nowe. Ornamentyka pałaców dawała wyraz tradycyjnym tematom z życia władców na całym świecie: walce i polowaniu, winu i tańcom.

Tę tematykę wykorzystywano w malarstwie ściennym, w którym pojawiały się wizerunki zwierząt i ludzi, jednakże w budynkach o przeznaczeniu religij-