055

Kształtowanie się społeczeństwa 55

Zjednoczone społeczeństwo: podstawy ekonomiczne

Rozpad jednolitej struktury rządu zarówno na wschodzie, jak i na zachodzie nie był oznaką słabości społecznej czy kulturalnej. Powstał bowiem świat muzułmański połączony wieloma więzami z różnymi ośrodkami władzy i wysokiej kultury.

Wchłonięcie tak wielkiego terytorium w jedno imperium doprowadziło do powstania obszaru ekonomicznego, który był ważny nie tylko z powodu swoich rozmiarów, ale również dlatego, że łączył dwa rejony cywilizowanego świata: basen Morza Śródziemnego i basen Oceanu Indyjskiego. Armie, kupcy, rzemieślnicy, uczeni i pielgrzymi łatwiej się poruszali między nimi, dotyczyło to również idei, stylów i technik. W tej ogromnej sferze współdziałania mogły powstawać silne rządy, wielkie miasta, handel międzynarodowy i kwitnące rolnictwo; a wszystko to pozostawało w ścisłych ze sobą związkach, wpływając wzajemnie na własną egzystencję.

Powstanie imperium muzułmańskiego, a potem państw na jego byłych terytoriach, prowadziło do pojawienia się wielkich miast, w których rezydenci pałaców, członkowie rządów i mieszkańcy miast potrzebowali pożywienia, surowców do produkcji i wyrobów luksusowych, by pysznić się bogactwem i władzą, i gdzie zachodzące przemiany oraz problemy życia miejskiego rodziły pragnienie poszukiwania nowości i naśladowania zwyczajów wielkich ludzi albo obcokrajowców. Potrzeby miast oraz stosunkowo łatwa komunikacja przyczyniały się do wprowadzania nowych zasad i metod organizowania istniejącego od dawna handlu z dalekimi krajami. Wielkich ładunków nie dawało się transportować na dużych odległościach, dlatego też miasto musiało poszukiwać pożywienia przede wszystkim w swoim najbliższym zapleczu. W wypadku niektórych towarów dochód był tak ogromny, że usprawiedliwiał transport na dużych odległościach. Pieprz i inne przyprawy, drogie kamienie, luksusowe materiały i porcelanę przywożono z Indii i Chin, futra z krajów północy; w zamian wysyłano korale, kość słoniową i tekstylia. Miasta bliskowschodnie były nie tylko konsumentami, ale i producentami towarów przetworzonych, przeznaczonych na eksport i na własne potrzeby. Część produkcji odbywała się na wielką skalę: uzbrojenie wojenne powstawało w państwowych arsenałach, w wielkich warsztatach wyrabiano delikatne tkaniny dla dworu, działały cukrownie i młyny papiernicze. W większości jednak produkcja odbywała się w małych warsztatach tekstylnych lub metalowych.

Zanim pojawiła się kolej, a potem, współcześnie, samochód, transport odbywał się drogą wodną jako tańszy, szybszy i bezpieczniejszy niż transport lądem. Przywiązywano wielką wagę do tego, by wielkie miasto, mające wyżywić swoich mieszkańców, leżało w pobliżu morza lub nad żeglowną rzeką. Główne szlaki handlu na dużych odległościach były zarazem szlakami morskimi; w tym