62 63 (25)

62 • Atena

Partenon

dziat się, że następne jej dziecko - syn, pozbawi go wta-dzy. Natychmiast strasznie rozbolała go głowa. Przywołał na pomoc -»Hermesa (według innych wersji —» Hefajstosa lub —> Prometeusza), który zdecydował, że Hefajstos powinien od razu rozciąć głowę toporem, a ból ustanie. Tak też się stało, a z rozciętej głowy Zeusa wyskoczyła w zbroi bogini Pallas A. Odbyło się to nad jeziorem Tritonis w Libii. W związku z wojną miała bogini także przydomki: A. Promachos, A. Wzywająca do Boju, A. -»Nike, A. Zwycięska. Jako A. Polias była patronką miast greckich, w szczególności Aten. Na jej cześć odbywały się w lipcu—sierpniu ludowe święta zwane Panatenajami. Obchodzono wówczas urodziny A. Od VI w. p.n.e. Pizystrat, tyran ateński, nadał tej uroczystości charakter ogólno-państwowy. Corocznie obchodzono tzw. Małe Panatena-je, a co cztery lata Wielkie Panatenaje, podczas których odbywały się różnego rodzaju zawody: muzyczne, poetyckie, retoryczne, ale także jeździeckie, wioślarskie, gimnastyczne. Podczas tych uroczystości składano bogini dary, przede wszystkim nowy haftowany peplos przeznaczony na jej kultowy posąg w -> Erechtejonie na -»Akropolu. A. ofiarowała mieszkańcom Aten drzewko oliwne, symbol pokoju i bogactwa. Rywalizowała o władzę nad tym miastem z Posejdonem. Ponadto sprawowała wiele funkcji, np. miała opiekę nad bogami walczącymi z -» gigantami. W czasie wojny trojańskiej stała po stronie Greków. Pozbawiła wzroku -> Tejrezjasza, kiedy zobaczył ją nagą w kąpieli, ale podarowała mu wieszcze zdolności. Wypędziła z Olimpu Hefajstosa, który naraził na szwank jej honor. Była strażniczką greckiej rodziny, czuwała nad zdrowiem obywateli jako A. Hygieja. Patronowała sztukom i rzemiosłom, nauczyła ->Apollona grać na flecie, kobiety prząść i tkać, nauczyła mężczyzn wielu zawodów. Czuwała nad uprawą roli. Stanowiła symbol cywilizacji greckiej. Przedstawiano ją w zbroi, trzymającą złotą włócznię, z -»egidą z głową -> Meduzy, którą otrzymała od -»Perseusza (w innej wersji zrobiła ją sama). Jej atrybuty to także drzewko oliwne, sowa i wąż. Rzymianie identyfikowali ją z —> Minerwą. • W związku z kultem A. powstało wiele okazałych prac architektonicznych, np. na ateńskim Akropolu Partenon, Erechtejon poświęcony A., Posejdonowi i Erechteuszowi. Nie zachowały się niestety starożytne posągi przedstawiające boginię, które stworzył Fidiasz, np. Athena Parthenos, posąg ze złota i kości słoniowej stojący w Partenonie, czy Athena Pro-

machos, olbrzymi posąg przed Partenonem. Znamy je tylko z kopii i opisów. Zachowało się natomiast dużo malowideł wazowych. W czasach nowożytnych malowano A. wielokrotnie, np. J. Tintoretto, RP. Rubens, Rembrandt. W zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie znajduje się XIX-wieczna fajansowa figurka Atena walcząca z Neapolu. Patrz także Amfiktyon, Andromeda, Arachne, chary-ty, Diomedes, Erichtonios, Eris, Kekrops, Laertes, Marsjasz, Menfra, Mentor, olimpijczycy, Pandoros, Parys, Penelopa, Perdyks, Sinon, suknia Harmonii, Telefos, Zagreus.

Atlantyda, legendarna wyspa, która według Platona (W IV w. p.n.e.; zob. dialogi Kritias i Timajos) leżała na Oceanie Atlantyckim, na zachód od Słupów Heraklesa. Przydzielili ją bogowie -> Posejdonowi, który żył tam z Klej-to. Urodziła mu ona dziesięcioro dzieci. Najstarszy był -» Atlas i on to podzielił wyspę na dziesięć części (zachowując sobie część centralną). Zarządzali nią królowie. Wyspa ta kryła w sobie bogactwa naturalne: złoto, miedź, żelazo. Ponadto jej mieszkańcy, Atlantydzi, uprawiali ziemię (zajmowali się ogrodnictwem i sadownictwem), zakładali miasta i budowali okazałe świątynie oraz pałace, a także pomysłowe mosty, kanały, łaźnie. Żyli dostatnio, handel rozwijał się, czuli się bezpieczni. Z chęci zdobywania bogactw dokonywali wielu podbojów, docierali aż do Italii, chcieli podbić Afrykę i Azję, a nawet cały świat. Byli coraz bogatsi, pysznili się swoim bogactwem. Narazili się w ten sposób —> Zeusowi, który karząc Atlantydów za upadek moralny, w ciągu doby postanowił ich zniszczyć. Wody oceanu zalały A. Starożytni badacze nie mieli