29112010351

65

fes

Ii

OD CIEPLICY DO SPA, CZYLI JĘZYKOWA HISTORIA MODY.

- w niemal niezmienionej formie - 2. przestarz. «miejscowość kuracyjna mająca źródła wód leczniczych; dziś tylko w nazwach własnych, np. Kudowa Zdrój, Busko 2!drój, Duszniki Zdrój* (USJP, h.'zdrój’).

Podobnie rzeczownik krynica, zachowany do dziś w nazwach własnych miejscowości, nie pojawia się w ogóle w żadnym słowniku ani dawnym, ani współczesnym w znaczeniu 'miejsce ze źródłami leczniczymi’. Należy jednak do stosunkowo dawnego słownictwa przynajmniej pośrednio związanego z balneoterapeutycznym kręgiem semantycznym: notowany jest i przez Bandtkiego, i przez Lindego w pierwotnych znaczeniach: 1. 'zbiornik na wodę; sadzawka’, 2. 'zdrój, struga’, 3. 'źródło, zbieg źródeł’ (L, II, 514-515)⁷.

Słowem o podobnymi zakresie użycia i niemal identycznym znaczeniu co cieplica/ cieplice jest powszechnie odnotowana w słownikach XIX--wiecznych forma liczby mnogiej rzeczownika woda: wody. I Troć, i Bandtkie, i Dahlman, i Linde podają podobne informacje, będące lek-sykograficznymi śladami jeżdżenia do wód - zastępującego jeżdżenie do cieplic i wchodzącego wówczas w modę: wody, woda lekarska, war-

mes Bad. therm.es, pl. f. des bains d’eau chaude; les eaux [___] (NDTroc,

HI, 2691); [...] wody, mineralische Gewasser, Baderu. bergL Daher. Wody Cieplickie, das Bad zu Tóplitz, Karlsbadzkie, das Carlsbad, jechać do wód, in das Bad fahren, reisen (SB, II, 1639); Woda, y, f. eau, f. [...] wody, pl. eawc, f. pl.; thermes, m. pl. (SD, 666); Wody, mineralne wody, i miejsca gdzie te się znajdują; mineralische Wasser oder Gewasser, Brun-nen, Gesundbrunnen, Bader. Są także w tym kraju różne mineralne wody, i łaźnie, między któremi Wildbad jest najznamienitsza. Pam. 84, 724. Przy używaniu wód agitacya, bądź piechotą, bądź w pojeżdzie, bądź na koniu, jest potrzebna. Krup. 5, 213. Jak wiele osób wyjeżdża za granice do wód. Kluk. Kop (L, VI, 369). Przeniesienie znaczenia z cieplice na wody mogło nastąpić poprzez używane od XVI w. połączenie przymiotnikowo-rzeczownikowe: cieplice > ciepliczne wody > wody, a ponieważ sam zwyczaj wyjeżdżania do miejscowości uzdrowiskowych na wypoczynek połączony z odbywaniem kuracji wodnych przyszedł do nas - jak większość ówczesnych i współczesnych zwyczajów - z Zachodu, niemieckie i francuskie odpowiedniki mogły dodatkowo utrwalić znaczenie wód Interesującą kalką semantyczną z języka niemieckiego jest natomiast kąpiel w zn. 'zakład wodoleczniczy’ i 'miejscowość, w której się taki zakład znajduje’. Poświadczenie tego znaczenia i użycia podaje dopiero Słownik warszawski 1 wcześniejsze słowniki jeszcze tego znaczenia nie odnotowują, a niemieckie zn das Bad fahren nie jest tłumaczone: jechać do kąpieli/do kąpiel, tylko jeszcze: jechać do wód (por. SB, II, 1639). W Słowniku warszawskim znajdziemy już jednak (pod hasłem 'kąpiel^: 4. przen. zwykle w Im. zakład kąpielowy, budynek do

| Podany układ znaczeń pochodzi od Lindego, Bandtkie podaje je w odwrotnej kolejności.