2

y >■!(>*>. w/

ah .<>111 •■'i .wy -/ynowr \n.ocxit.ZY    2 L

fKAKriSZKA w A

l PRÓB LI .MATYRA BADAWCZA 7. UWZCJLLDNitMtM SPOSOBI, ROZCMlkWA FOJf^Ć .WARTOŚCI" I„PLANY ZYCiOWL"

Konteksty społecmy kulturowe stanowią dla młodzieży bardzo istotne tło, w którym rozeznaje ona własne sza a.-.* dla «^:.nKł*eith«>cjr i ząisrrienia. jako podmiot życia społecznego. Rozpoznając możliwości zarysowujące się w ssrer v.ym tle społecznym. młodzi przygotowują się jednak dc wyboru odpowiedniej orieiiuicii w ukł.- do.rh podstawowych, takich jak rodzina czy szkoła. Dotyczy te w sposób szczególny orientacji wartościujących. gdyż zarówno szkoła. jak i rodzina w pierwszym planie socjalizacji stawia przekz.2 wartości w ich uniwersa-Ii.stycznym i uu^zogóło wiernym kształcie. Obydwa środowiska podstawowej socjalizacji intencjonalnie zawierają w przekazie aksjologicznym oczekiwania, by uprzednia interioryzacja jego treści ujaw niła, sit; w perspektywie dokonywa i»ycVi przez, młodzież wyborów i skon!crctypowanych planów życiowych ukic runkowartych na pełnienie '.'kreślonych ról w społeczeństwie.

Prezentacja właściwych analiz empirycznych zostanie poprzedzona wyjaśnieniem sposobu rozumieniu kluczowych pojęć, które znalazły się w konstrukcji teoretycznego zaplecza oraz przytoczeniem wybranych przykładów dotych.czasowy cli badaij, ilustrujących swoistą piastyezność wyborów wartościujących młodzieży w zmieniającym się kontekście społeczno-kulturowym.

Poszukiwanie jednoznacznych definicji wartości przypomina, ze względu na niezwykłą złożoność tego pojęcia, poruszanie się w labiryncie możliwych, propozycji. 7. kor.iecżcośei żarem wy$clokcj<mmvił.iśniy z. bogatego ich zasobu w obrębie nauk społecznych U; definicje, które sytuują się w dorobku socjologicznym. ule zarazem ukazują wyraźny związek wartościowania z ukierup kowaniem życiowym podmiotów dokonujących wyboru oraz ich umiejscowieniem w określonym kontekście kulturowym.

Nu powiązanie w pierwszym ob&arzc wskazuje podstawowa definicja, określająca wartość jako „kategorię aksjologiczną oznaczającą to. cx> cenne, godne pożądania, co stanowi cel dążeń człowieka do danego przedmiotu . Wartości rak rozumiane stanowią podstawę. / której wyprowadzane: są cele i dążenia życiowe⁶. Kontekstowe formowanie się istoty wartości zauważa na gruncie nauk społecznych I. Parsons, stwierdzając, że jest to „element wspólnego systemu symbolicznego służący -za kryterium f...] wyboru wśród alternatyw orientacji występujących wdanej sytuacji'''.oraz M. Rokuach.pud-krtjśląjąc, że pierwszorzędna znaczerńc w- formowaniu wartości ma społeczeństwo. Same zaś wartości są standardami ukierunkowującymi ludzką aktywność,

/■myfihpcAia wnlenrui p\Y\. rut. A Ła>v.l:iw«i, Warwat* tm s.

J. turcHj.li.    WitUde ttntkiiUY spobKiM, l.iiMin 1994.8. I?

• Cyr. /Z: A KtekowsU. 5l.,dw_u \Ya:&z*Wi« l^{«. ł. 178.

co powala wyróżnić ich, następujące funkcje: prowadzą one do zajmowania określonych ról w społeczeństwie, predysponują do preferowania określonych przekonań, stanowią podstawę nocny zalet i ‘wad osoby lub przedmiotu, informują, w jaki sposób racjonalizować pizckonanm. postawy, działania¹. VV tym sensie można powiedzieć, ze wartości konstytuują struktury, osobowości jednostki i jej sposób funkcjonowania, a mówiąc ogólniej, określają jej tożsamość i orientacje życiowe. Te OKatnic natomiast maja bliskie powiązania z planami życiowymi, które z kolei stanowią bardziej uszczegółowioną lornuę przewidywań realizacji tych pierwszy cli w określonej przyszłości. A. Gartczarczyk pud-kreślą, że plany życiowe są pojęciem zakresowe wę/s/ytn w stosunku do po-lęcia perspektywy życiowej. puprzc2 którą można rozumieć ..widok: na przyszłość 7 pozycji obiektywnych warunków życia i subiektywnych elementów osobowości jednostki’''’’.

l/względtuąjąc Ścisłe powiązania między zakresami omawianych pojęć, należy zauważyć, ze mają one szczególne odniesienie do młodzieży, która opierając sio :w propozycjach, wartości zawartych w ramach kultury globalnej oraz lansowanych wzorcach sukcesu życiowego ¹ obywatelskiego, a także wy-korzysiując rozeznanie warunków spoteeziro-ckonomic/nydi kraju oraz najbliższego środowlskf., ustala własne warianty realizacji tycłtże wartości w swoim życiu i w określonej perspektywie czasowej Warto podkreślić jednocześnie, że młodzież ucząca się projektuje w postaci planów życiowych własne miejsce w społeczeństwie, kierując się nie tyło mechanicznie powielanym: wartościami : odwzorowaniem ról realizowanych przez dorosłych w jej kontekście życia, ile raczej rozeznaniem, które z nich i w jakiej postaci są dla niej atrakcyjne i jukic szansę ma ona, by je zrealizować. Wskazują nu to dotychczasowe badania dotyczące wartości z różnych obszarów, z. którymi wiąże się szansa na samorealizację. m.in. takich jak: wykształceniu, wybór zawodu i piTyszłci pracy, sukces, zdobycie własnej indywidualności, u także tych. które określają sposób społecznego funkcjonowania, »p.: uczciwość, uprzejmość, grzeczność, patriotyzm. tolerancja.

Na zdolność młodzieży do ^przeorientowania się” w zależności od tego, iafc stosując wspomniane kryteria, odczytuje propozycje realizowania określonych wartości, ich atrakcyjność, a zarazom własne możliwości, wskazują m.in. badania porównawcze dotyczące- .maturzystów polskich, badanych bezpośrednio przed przełomem politycznym w Polsce (19S7-5ÓJS9) oraz tuż po nim (1989/ 199D)^lu. Obydwie badane populacje młodzieży maturalnej v, zasadniczym trzonie wyborów umieściły na pici wszym planie wartości aftliacyjuc (miłość, ntał-

*~M. Rokietu ?f« NtuurcrfHumun VaUłts. New Y<^ |V7V s. 5 na A. Gniicziirc/yfc, Orinurn:^    »/htdzlti? w \<iOivr.Kitch int>nfimttocii usnv}n K.ru-.i.

wice )9M. x. U.

^1,1 R lUAUik. r 'V. Wawro, jVjff>i!KWv: iv pnjr.nncji uwfrtónri/wtezy )nJ*kfcj 9>.rrs*.. i’’. c łonu", _Cih:w'^- 19»rt. ar Z\ s. 75-95.