2

Wvi Jwnywanic szans życiowych osób niepełnosprawnych

a| ważniejsze problemy w zaspokajaniu potrzeb, jakie wystąpić mogą u osób |H'lnosprawnych dadzą sic przede wszystkim sprowadzić do następujących: us/anie się w przestrzeni porozumiewanie się z innymi ludźmi; zdobywa-kwąlifikacji dla wykonywania zawodu i zdobywania środków utrzymania; Ska o własne zdrowie i o zaspokajanie potrzeb zdrowotnych rodziny; u czesi-two w odbiorze i tworzeniu dóbr kultury'. Spotykane we współczesnym iccic nastawienie na wartości utylitarne, konkurencja i trudna sytuacja na iku pracy - stwarzają wiele barier dla tych osób, często słabiej broniących o ich praw.

Pisząc o problemach edukacyjnych w tym opracowaniu przyjmuję, że za-s znaczeniowy pojęcia „edukacja" (od łac. educatio - wychowanie) dotyczy >lu procesów oświatowo-wychowawczych obejmujących kształcenie i wy-łwanic oraz szeroko pojmowaną oświatę¹’. Problematyka edukacyjna w rc-tililacji osób niepełnosprawnych i w różnych formach opieki występuje lasze za w tych sytuacjach, w których osoby te uczą się nowych umiejętności, instruowane i nauczane oraz przystosowują się do nowych warunków pod ględcm fizycznym, psychicznym i społecznym. Kształtowanie osobowości >rzcz kształcenie zmierza do rozwijania człowieka dojrzałego pomimo nie-nosprawności, podniesienia poziomu jego aktywności umysłowej i zdolności pracy oraz kontaktów- środowiskowych.

W naszych rozważaniach zaprezentowane zostaną trzy zakresy zadań stępujących w obszarze edukacji osób dorosłych niepełnosprawnych: dydak-zny. wychowawczy oraz autokrcacyjny. Istota tej klasyfikacji tkwi w przyję-założenia o ich wzajemnym powiązaniu i uwarunkowaniu.

Zadania dydaktyczne dotyczą zwłaszcza kształtowania cech instrumcntal-h - wiadomości, umiejętności, sprawności i nawyków. Dotyczy to określania iw, treści, zasad, metod, organizacji kształcenia ogólnego i zawodowego b dorosłych niepełnosprawnych - sprzyjających efektywnej rehabilitacji łcczncj i zawodowej. Mamy tu do czynienia zwłaszcza z oddziaływaniami akicsic:

orientacji i poradnictwa zawodowego,

współpracy ze szkolą, warsztatami szkolnymi lub zakładem pracy, gdzie odbywa się kształcenie zawodowe (kontakty z radą pedagogiczną szkoły, nauczycielami, instruktorami nauki zawodu, mistrzami).

l’oi J. Skrzypczak: Prseslrrcnne uwarunkowania procesów edukacji dorosłych W 1’iohlcmy współczesnej edukacji w niemieckich i polskich opracowaniach. Pod c«l J Stochmi.ilk.i Warszawa Radom 1995.

W Okoń: Słownik pedagogiczny. Warszawa 1981, Wyd. 2, s. 66

cania i doskonalenia zawodowego w formach szkolnych i pozaszkolnych.

Osobne, ważne zagadnienie edukacyjne stanowi ewentualna zmiana zawodu przez osoby dorosłe, mająca miejsce zwłaszcza pod wpływem modyfikacji stanu zdrowia oraz oczekiwań zawodowych ludzi niepełnosprawnych pragnących z konieczności lub z wyboru zmienić swoje kwalifikacje, a także ze względu na modernizacje organizacyjne i technologiczne w zakresie produkowanych wyrobów i świadczonych usług, co zwykle związane jest z sytuacją na rynku pracy.

Z kolei zakres zadań wychowawczych związany jest z kształtowaniem cccii kierunkowych: postaw, przekonań, systemu wartości - warunkujących kontakty osoby dorosłej niepełnosprawnej z kolegami i przełożonymi w zakładzie pracy oraz ze środowiskiem rodzinnym i społecznością lokalną. Dotyczy to dla przykładu takich problemów: jak nagradzać a jak karać, aby uzyskać pożądaną zmianę wychowawczą a uniknąć wystąpienia agresji, konfliktów i nieadekwatnych form zachowania? Jak stosować takie metody wychowawcze, jak: naśladownictwo, perswazja, metoda zadaniowa oraz kształtowanie odniesienia porównawczego, nacisku grupowego, systemu ról i norm grupowych?

Wreszcie szczególnie istotne jest stymulowanie aktywności samokształceniowej i samowychowawczej, a więc procesu doskonalenia siebie, autokrcacji własnego życia i kontaktów z innymi ludźmi. Ważne jest rozbudzenie, ukierunkowanie i podtrzymywanie aktywności w obszarze uczenia się, pracy ora/ czynnego uczestnictwa w kulturze i rekreacji.

W procesie wyrównywania szans życiowych osób niepełnosprawnych znaczącą wydaje się być rola pedagogów andragogów specjalnych. Prowadzą oni pracę edukacyjną z ludźmi znajdującymi się w różnych fazach rozwoju zawodowego, posiadającymi różny stopień niepełnosprawności i mającymi zróżnicowane szanse na rynku pracy.

Przygotowanie specjalistów do pracy pedagogicznej z osobami niepełnosprawnymi ma w Polsce wieloletnią tradycję \ Już w roku 1922 staraniem Marii Grzegorzewskiej zorganizowany został Państwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej - od 1976 r. Wyższa Szkoła Pedagogiki Specjalnej⁶¹.

^ł| Por. W. Gasik: Kształcenie nauczycieli szkól specjalnych w Polsce do 1939 r Wai-szawa 1991; J. Pańczyk: Kształcenie pedagogów specjalnych w Polsce W: Kształcenie specjalne w nowej sytuacji prawnej i ekonomicznej. Pod red. I. Pańczyka Warszawa 1995.

^4> W latach 1922-1969 kształcono w WSPS osoby posiadające kwalifikacje pedagogiczne i kilkuletni staż pracy w szkolnictwie publicznym. W roku 1970 uruchomiono 5-letnic wyższe studia zawodowe dla absolwentów szkól średnich (bez. przygotowania pedagogicznego), a od 1973 r. rozpoczęto kształcenie pedagogów specjalnych na poziomic magisterskim. W roku akademickim 1993/94 pierwsi słuchacze rozpoczęli naukę w 3-lctnim Kolegium Andragogiki Specjalnej. Po uzyskaniu licencjatu absolwenci Kolegium mają możliwość realizowania w WSPS uzupełniających studiów magisterskich, oraz uczestniczenia w różnych formach doskonalenia zawodowego (studia dyplomowe, konferencje metodyczne, seminaria naukowe i in.).