s�kowski2

•01

ROZDZIAŁ I

PROBLEMATYKA POSTAW WOBEC OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH 1. Uwagi terminologiczne

Niepełnosprawność jest to obniżony - w stosunku do norm ustalonych dla danej populacji - stan sprawności organizmu, powodujący utrudnienie, a często także ograniczenie funkcjonowania fizycznego i psychicznego oraz zdolności do pełnienia ról społecznych. Pojęcie niepełnosprawności jest szersze aniżeli pojęcie inwalidztwa, które oznacza stan trwałego uszkodzenia organizmu w znacznym stopniu. Termin „inwalidztwo” używany jest głównie w znaczeniu formalno-prawnym i dotyczy osób, które utraciły sprawność na skutek kalectwa nabytego, podczas działań wojennych albo wskutek wypadku przy pracy. Niepełnosprawność ujawnia się w różnym wieku - może być wrodzona albo nabyta - na skutek różnych przyczyn, a więc dziedziczenia, chorób, warunków pracy, a także w konsekwencji urazów w czasie wojny czy pokoju, np. wypadków przy zabawie, pracy, wypadków drogowych albo chorób przewlekłych.

Człowiek niepełnosprawny z uwagi na kalectwo czy chorobę ma trudności w funkcjonowaniu fizycznym i psychospołecznym, znajduje się w niekorzystnej sytuacji społecznej i ekonomicznej oraz ma kłopoty w osiąganiu celów życiowych, zaspokajaniu potrzeb i adaptacji społecznej.

Zarówno w piśmiennictwie, jak i w określeniach potocznych używa się jako synonimów terminów: „niepełnosprawność”, „inwalidztwo”, „ułomność”, „kalectwo”, „odchylenie od normy”, „defekt” (Grzegorzewska, 1964; Doroszewska, 1981; Hulek, 1986; Larkowa, 1987; Gałkowski, 1986; Witkowski, 1985). W tej pracy będą one używane także zamiennie z preferencją dla terminu „niepełnosprawność”. Znaczeniowo bowiem terminy te, jakkolwiek nie pokrywają się zakresowo, to są wobec siebie adekwatne. Najczęściej w literaturze dotyczącej

prawa i rehabilitacji spotykamy się z terminem „inwalidztwo”. A. Hulek pisze: „Inwalida, to jednostka, u której istnieje naruszenie sprawności i funkcji w stopniu wyraźnie utrudniającym (w porównaniu z osobami zdrowymi) pobieranie nauki w normalnej szkole, wykonywanie czynności życia codziennego, pracę zawodową, udział w życiu społecznym oraz zajęciach w czasie wolnym od pracy” (Hulek, 1969, s. 18). Ustawa o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin jako inwalidę określa osobę, która całkowicie lub częściowo niezdolna jest do wykonywania pracy z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu. Naruszenie sprawności uważa się za stałe, jeżeli powoduje ono upośledzenie czynności oiganizmu nie rokujące poprawy według obecnego stanu wiedzy lekarskiej.

Terminów „inwalidztwo”, „niepełnosprawność” używa się w trzech znaczeniach: potocznym, biologicznym i prawnym. W znaczeniu potocznym inwalidztwo jest synonimem kalectwa, a więc trwałego uszkodzenia ciała, utrudniającego lub uniemożliwiającego normalne funkcjonowanie. W sensie biologicznym inwalidztwo jest stanem trwałego naruszenia sprawności organizmu w wyniku braku lub uszkodzenia bądź choroby jakiegoś naiządu. Znaczenie prawne wprowadza dodatkowo aspekt ograniczenia możliwości pracy i zatrudnienia w zależności od orzeczonej grupy inwalidzkiej.

W roku 1954 powołano w Polsce Komisję do Spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia (KIZ). Jednym z głównych jej obowiązków było ustalenie stopnia utraty zdolności do pracy i określenie grupy inwalidztwa, do której dana osoba powinna być zaliczona. Wprowadzono trzy grupy inwalidztwa, które odnoszą się zarówno do następstw chorób, jak i do skutków wypadków (Dega, 1964). Podstawą zaliczenia do I grupy inwalidów jest stwierdzenie niezdolności do wykonywania jakiejkolwiek pracy oraz wykazanie konieczności stałej opieki innej osoby. Za stany wymagające stałej opieki innej osoby uważa się: 1) choroby obłożne, trwające dłużej niż 3 miesiące, 2) choroby psychiczne, grożące niebezpieczeństwem dla otoczenia samego chorego, 3) inne choroby i kalectwa, pozbawiające chorego możliwości samodzielnego zaspokojenia niezbędnych potrzeb życia codziennego, 4) niemożność samodzielnego poruszania się w domu.

Podstawą zaliczenia do II grupy inwalidzkiej jest całkowita niezdolność do pracy zawodowej, powstała wskutek trwałego lub długotrwałego upośledzenia sprawności organizmu. Do tej grupy zalicza się osoby, które z powodu naruszenia sprawności organizmu są całkowicie niezdolne do podjęcia jakiegokolwiek zatrudnienia w normalnych warunkach, ale mogą być przysposobione do pracy chałupniczej lub innej pracy w specjalnie dla nich przystosowanych warunkach. Do tej grupy zalicza się także osoby, dla których ze względu na stan zdrowia przeciwwskazana jest wszelka praca, szczególnie gdy zachodzi niebezpieczeństwo pogorszenia stanu zdrowia.

13