36 37 (3)

Mukowiscydoza (cystic fibrosis CF, zwyrodnienie torbielowate trzustki)

Choroba jest spowodowana różnymi (znanych jest ok.500) mutacjami genu CFTR, zlokalizowanego na chromosomie 7, kodującego białko, pełniące rolę kanału chlorkowego.

Częstość występowania choroby jest zróżnicowana w zależności od rodzaju mutacji i różna w różnych populacjach: w północnej Europie wynosi 1 na 2500 urodzeń; częstość nosicieli genu CFTR -1:25.

Mukowiscydoza jest jedną z najczęściej spotykanych chorób metabolicznych rasy białej. Cechą charakterystyczną tej choroby jest dysfunkcja gruczołów zewnątrz- wydzielniczych u homozygot, toteż charakterystyczne są zmiany w układzie oddechowym, trzustce i śluzówce jelita.

Ważnym diagnostycznie objawem jest zwiększone wydalanie sodu i chloru w pocie chorych dzieci, chociaż nie stwierdza się zmian morfologicznych w gruczołach potowych.

W ok. 85% przypadków rozwija się przewlekła choroba płuc z zaleganiem dużej ilości gęstej i lepkiej wydzieliny, z nawracającymi infekcjami.

U noworodków występuje niedrożność smółkowa z nagromadzeniem w tylnym odcinku jelita krętego nieprawidłowej smółki oraz powikłaniem w postaci zapalenia otrzewnej.

U niemowląt wczesnym objawem morfologicznym jest torbielowate poszerzenie przewodów trzustki spowodowane zaleganiem w ich świetle zagęszczonego śluzu, prowadzące do zwyrodnienia, a nawet zaniku trzustki. Zagęszczona wydzielina może powodować także upośledzenie drożności przewodów żółciowych oraz postępujące zmiany martwicze w wątrobie.

Jest możliwa - w oparciu o badania DNA- identyfikacja nosicieli różnych mutacji genu CFTR oraz diagnostyka prenatalna. Prowadzone są intensywne badania nad terapią genową.

Hemoglobinopatie.

Są to wady o podłożu genetycznym, których efektem jest powstawanie nieprawidłowej hemoglobiny.

Niedokrwistość sierpowatokrwinkowa jest spowodowana mutacją punktową w genie B-globiny. W wyniku mutacji następuje zmiana prawidłowego kodonu mRNA z GAA. który koduje kwas glutaminowy, na GUA, kodujący walinę. Wytworzona tzw. hemoglobina S różni się od hemoglobiny A obecnością waiiny w pozycji aminokwasowej 6 (od NH2 końca) zamiast kwasu glutaminowego. Krwinka czerwona ma krótszy czas życia, wskutek czego- pomimo, że szpik kostny wykazuje przerost kompensacyjny - może dochodzić do przewlekłej niedokrwistości hemolitycznej, wymagającej transfuzji krwi. Nieprawidłowy sierpowaty kształt sprawia, że agregaty erytrocytów mogą zatykać naczynia krwionośne płuc, kości i wątroby.

Osoby chore to homozygoty HbS HbS, które z powodu tej choroby umierają często przed osiągnięciem wieku dorosłego i zdolności do prokreacji.

U heterozygot HbS HbA allcl normalny wpływa na wytworzenie wystarczającej ilości hemoglobiny tak, że nie występują objawy niedokrwistości.

Należy podkreślić, że w niektórych regionach geograficznych mutacja ta jest częstsza niż w innych; np.: u Murzynów afrykańskich, w regionach endemicznego występowania malarii, szczególnie wywoływanej przez Plasmodium falciparum, duża częstość występowania niedokrwistości sierpowatokrwinkowej 1 : 40, odpowiadająca 1: 3 nosicieli, jest wynikiem selektywnej przewagi nosicieli tego genu, bardziej odpornych na malarię, nad osobami z prawidłową hemoglobiną.

Talasemie są grupą hemoglobinopatii, w których występuje brak lub znacznie zmniejszenie syntezy jednego z łańcuchów hemoglobin.

a-talascmie są spowodowane zaburzeniami syntezy łańcucha a. Najczęstszą przyczyną jest delecja jednego lub więcej genów a -globiny. Występują cztery kopie a -globiny, po dwa w krótkim ramieniu każdego z chromosomów 16. Delecja wszystkich czterech genów zaburza tworzenie hemoglobiny we wczesnym życiu płodowym. Niedokrwistość jest ciężka i powoduje niewydolność serca z obrzękiem uogólnionym. Zwykle dochodzi do śmierci wewnątrzmacicznej. Natomiast brak tylko jednego genu nie powoduje objawów klinicznych ani hematologicznych.

B-talasemie wynikają ze zmniejszonej syntezy ^-globiny łub jej braku.

U heterozygot w zasadzie nie stwierdza się objawów chorobowych. Natomiast homozygota recesywna tworzy prawidłową hemoglobinę płodową HbF. ale przy zmianie w dzieciństwie na HbA, występuje ciężka niedokrwistość. Towarzyszy temu przerost szpiku jako kompensacja nieprawidłowej erytropoezy Następuje niedobarwliwość i wzrost HbF. Leczenie polega na powtarzaniu przetaczania krwi, lecz pomimo tego chory żyją krócej.

Dziedziczne przetrwanie HbF

Hemoglobina płodowa powstaje w znacznych ilościach podczas tycia płodowego. Delecja genu, zlokalizowanego na chromosomie 11, powoduje nieprawidłowe przetrwanie HbF. U homozygot hemoglobina płodowa stanowi 100% hemoglobiny w dorosłym życiu, u heterozygot - ok. 30%.

Współistnienie HbF z niedokrwistością sierpowatókrwinkową poprawia stan kliniczny w tej hemoglobinopatii.

Nietolerancja laktozy (hipolaktazja). U niemowląt cukier mleczny - laktoza rozkładany jest przez enzym - laktazę w jelicie cienkim. U niektórych osób zdolność do produkcji laktazy zanika w okresie dojrzewania, w związku z czym występuje nietolerancja na mleko słodkie, objawiająca się zaburzeniami jelitowymi po jego wypiciu.