423245Q1583268886529 9025843 n

2. Tworzywa przedstawienia teatralnego 63

2. Tworzywa przedstawienia teatralnego 63

Wykorzysty wane przez teatr wytwory działalności ludzkiej oraz przekazy artystyczne (malarstwo, architektura, projekcje stałych lub ruchomych obrazów, muzyka, dźwięk, wypowiadanie tekstu) nazywane są często znakowymi systemami scenicznymi. Materiały, z jakich tworzy się składniki widowiska, nazywane są tworzywami scenicznymi. Pełnią one funkcję elementów znaczących tworzonych w przedstawieniu znaków teatralnych.

Pavis 1998: 571

się znakiem teatralnym. Elementy, które teatr wykorzystuje, funkcjonują jako rzeczy bądź też mają już swoją wartość znakową. Znaki teatralne zatem „dublują znaki, które istnieją w rzeczywistości pozateatralnej lub mogą być za takie uznane”

(Balme 2002: 82). Użycie elementów rzeczywistości jako tworzywa dokonuje się zawsze z uwzględnieniem ich semantycznych walorów, czyli odniesienia do systemów kształtujących kulturową świadomość społeczną — teatr nadaje tym elementom charakter znaków wyższego stopnia. W przedstawieniu następuje spotęgowanie znaczenia znaku — czyli teatra-lizacja względnie semiotyzacja — związane ze zmianą jego znaczenia lub funkcji, w wyniku czego powstaje — jak to określił Piotr Bogatyriew — znak znaku. Semiotyzacja funkcji rzeczowych polega na ich ciągłym przekraczaniu, a zarazem na przezwyciężaniu arbitralności związku między planem wyrażania i planem treści. Wytwarzanie znaczeń w teatrze cechuje w związku z tym oscylacja, odwracalność obu planów: plan treści może stać się planem wyrażania i na odwrót. Proces ten, charakterystyczny dla wtórnych systemów modelujących, umożliwia wielostronne i wielokrotne przekodowanie znaczeń i stanowi w praktyce teatralnej fundamentalną zasadę operacji znacze-niotwórczych (Lotman 1987). Zarazem jednak przedmioty wypełniające i współ konstruujące przestrzeń przedstawienia mają nie tylko charakter semiotyczny, ale mogą ponadto oddziaływać na ludzkie zmysły (wzroku, zapachu, słuchu), tworzyć szczególną atmosferę.

Różnorodność tworzyw, z jakich kształtowany jest spektakl teatralny, sprawia, że teatr właściwie nie ma swojego języka. Podobnie jak dość nieuchwytna jest elementarna jednostka znakowa przedstawienia, często trudne okazuje się również wyodrębnienie pojedynczej sekwencji ze względu na procesualny charakter przedstawienia teatralnego, w którym nieustannie odbywa się kodowanie (i przekodowywanie) znaczeń, płynących — symultanicznie — z różnych systemów: językowego, mimicznego, gestycznego, plastycznego. Określenia „język teatru” używa się zatem także w umownym, przenośnym sensie. Trudności z rekonstrukcją i opisem takiego „języka” są dwojakiego rodzaju. Po pierwsze, ażeby móc scharakteryzować jakikolwiek język, trzeba zdefiniować nie tylko pewien zespół elementów (słownik), ale również system wiążących te elementy