476

-czy, -awczy: piec ogrzewczy, metody badawcze',

-ny: papier ścierny, instalacja grzejna, leki wykrztuśne:

-liwy: urągliwa piosenka, obraźliwe słowa',

-ący: środki oszałamiające, łagodzące.

Na znaczenie narzędzia nakłada się informacja o przeznaczeniu, którą można uwzględnić w parafrazie, np. papier ścierny ‘papier, który jest przeznaczony do ścierania’.

2.2.4.    Określany rzeczownik w roli lokatywnej lub temporalnej

Rzeczownik nadrzędny lokalizuje czynność nazywaną przez przymiotnik. Może to być lokalizacja przestrzenna, wówczas w parafrazie można użyć zaimka ‘gdzie’ (choć lepsze stylistycznie są parafrazy zawierające formę zaimka ‘który’ z odpowiednim przyimkiem), np. rampa załadowcza ‘rampa, gdzie się załadowuje’. Dalsze przykłady:

-czy, -awczy, -niczy'. dom wychowawczy, poprawczy, kanał holowniczy',

-ki: grząski grunt ‘w którym się grzęźnie’;

-ni: przechodni pokój ‘przez który się przechodzi’.

W niektórych przykładach dochodzi element semantyczny ‘przeznaczenie’, np.

-alny: sala jadalna, pokój sypialny ‘pokój przeznaczony do tego, by w nim jadać, sypiać’;

-ący: miejsce siedzące, stojące.

Rzeczownik nadrzędny lokalizuje też czynność pod względem temporalnym, co najlepiej oddaje w parafrazie wykładnik ‘kiedy’ lub ‘w czasie którego’, por. -czy, -awczy: okres twórczy, sezon badawczy, wieczór zapoznawczy,

-isty ||-ysfy: mżysty dzień.

W roli lokatywnej czy temporalnej występują rzeczowniki o określonej semantyce: są to nazwy miejsca lub nazwy odcinków czasu.

Zwrócić trzeba uwagę na neutralizacje niektórych opozycji wyrażanych przez określany rzeczownik, szczególnie opozycji między narzędziem a subiektem, np. statek holowniczy, ożywczy napój, czasem dotyczy to opozycji między subiektem a obiektem, np. chybotliwa Mdi, zaniedbane, niedomyte dziecko, a także między subiektem a miejscem: zaktad wychowawczy.

2.2.5.    Określany rzeczownik w roli skutku lub przyczyny czynności

Określany rzeczownik występować może w obu rolach semantycznych. Rzeczownik nazywa skutek (rezultat) czynności:

-ty: rana cięta ‘rana, która jest wynikiem cięcia’ lub ‘cięcie spowodowało ranę’; -any: rana szarpana:

-ny: cechy dziedziczne;

-czy: wiersze naśladowcze.

Rzeczownik nazywa przyczynę czynności lub stanu, a więc przymiotnik nazywa skutek, czyli grupa przymiotnikowo-rzeczownikowa ma znaczenie kauzatywne: -ny: bakterie gnilne ‘bakterie, które powodują gnicie’ lub ‘gnicie, które jest spowodowane przez bakterie’, leki wykrztuśne:

-ki: cierpkie jagody ‘które powodują cierpnięcie;

-ący: gazy łzawiące.

476