m14 (3)

2.4. Metody badawcze stosowane w naukach empirycznych 59

wym czynników, obiektów i cech badanych w eksperymencie lub podczas obserwacji, liczba i rodzaj jednostek doświadczalnych oraz układ doświadczenia. Budowanie modelu powinno zapewnić poprawność wnioskowania o słuszności lub niesłuszności sformułowanej hipotezy roboczej.

Sytuacja doświadczalna jest zespołem czynników (np. temperatury, wilgotności, ciśnienia) tworzących środowisko zewnętrzne, w którym prowadzi się obserwację lub eksperyment.

Technika doświadczalna to metody i sposoby postępowania podczas obserwacji lub eksperymentu. Na przykład w badaniach technicznych technika doświadczalna obejmuje: technikę pobierania próbek, wykonywanie pomiarów, przygotowanie reagentów itp.

2.4.1.2 Obserwacja naukowa

Obserwacja naukowa jest ścisłym i ukierunkowanym rejestrowaniem spostrzeżeń dotyczących określonego obiektu, zjawiska lub procesu, odbywającym się w warunkach naturalnych, bez jakiejkolwiek ingerencji obserwatora [55], Jest ona czymś więcej niż zwykłym spostrzeganiem, gdyż powinna zawierać zawsze dwa elementy: postrzeganie zmysłowe (najczęściej wzrokowe) oraz element umysłowy, przybierający kształt przynajmniej jednego wniosku [166]. Prowadzenie obserwacji naukowej wymaga zatem opracowania specjalnej metody i odpowiedniego przygotowania obserwatora. Ażeby metoda ta spełniała wymagania metody naukowej, należy w niej określić:

-    cel obserwacji (tzn. ustalić, co się obserwuje i dlaczego),

-    rodzaj obserwowanych zjawisk lub obiektów, ich lokalizację i charakter (poznanie od strony teoretycznej),

-    sposób prowadzenia obserwacji i sposób rejestracji wyników obserwacji,

-    miejsce i czas trwania obserwacji (sekwencje czasowe) oraz kolejność wykonywania obserwacji,

-    niezbędną liczbę obserwacji i ich usytuowanie w stosunku do obserwowanego zjawiska lub obiektu,

-    poznanie techniki prowadzenia obserwacji,

-    charakter i prawdopodobieństwo występowania czynników zakłócających obserwację,

-    zasady kontroli wyników obserwacji,

-    zasady interpretacji wyników obserwacji.

Obserwacją nie można objąć wszystkich zjawisk lub obiektów badanych, gdyż możliwości obserwacyjne człowieka są ograniczone. Ukierunkowanie obserwacji naukowej polega nie tylko na wyborze zjawisk charakterystycznych, ale przede wszystkim na tym, że badacz obserwuje, a zarazem świadomie poszukuje spostrzeżeń, kierując się wcześniej przyjętą hipotezą, systematyzuje spostrzeżenia i po ich zinterpretowaniu stosuje je do zweryfikowania słuszności owej hipo-