m06

2.3. Przegląd metod badawczych stosowanych w naukach społecznych 51

netyczne jest precyzyjnym i efektywnym instrumentem poznania i uogólnienia zachodzących prawidłowości. Za jego pomocą można połączyć ilościowe i jakościowe aspekty analizy oraz określić ściśle metody doskonalenia modelowego procesu.

Powszechne zastosowanie w badaniach mają techniczne metody przedstawiania danych. Są to przede wszystkim techniki: tabelaryczne i graficzne. Technika tabelaryczna polega na ujęciu danych liczbowych w formie schematycznych tabel, graficzna zaś posługuje się w przedstawianiu wyników badań wykresami, kartogramami, schematami, planami, mapami i innymi formami graficznymi.

2.3 Przegląd metod badawczych

stosowanych w naukach społecznych

Metody te należą do metod szczegółowych, właściwych poszczególnym dyscyplinom nauki. Określają one szczegółowo sposoby zbierania danych wyjściowych, sposoby badania cech i zjawisk przez ustalenie różnic między nimi -z uwzględnieniem czynnika miejsca, czasu i sposobu ujęcia przedmiotu badań - oraz sposoby zastosowania metod dedukcyjnych.

Do najczęściej stosowanych metod szczegółowych w naukach społecznych należą: opisowa, monograficzna, doświadczalna, statystyczna oraz modelowa. Ponadto jest wiele innych metod szczegółowych. W niniejszej pracy przedstawimy tylko niektóre z nich. Ich przegląd nie wyczerpuje całej listy sposobów postępowania w badaniach naukowych w obrębie dyscyplin społecznych.

Wiele prac badawczych we wszystkich dyscyplinach naukowych opiera się na obserwacji. Wyróżniamy obserwację bezpośrednią (realizowaną przez samego badacza lub przez specjalnie dobrane osoby pracujące pod jego kierunkiem) oraz obserwację instrumentalną (wykonywaną za pomocą różnego rodzaju przyrządów pomiarowych i narzędzi badawczych), mającą większe znaczenie w naukach technicznych i przyrodniczych.

Obserwacja naukowa to proces uważnego i celowego spostrzegania, stanowiącego część metod badania naukowego. Rezultatem obserwacji naukowej są tzw. spostrzeżenia naukowe. Obserwacja nie jest odrębną metodą badawczą, lecz składnikiem lub elementem sposobu pracy badawczej właściwym wielu metodom naukowym.

Metoda obserwacyjna jest sposobem badań, w którym obserwacja odgrywa rolę istotną i specyficzną i którego stosowanie nie powoduje zmian w badanym zjawisku. Wartość poznawcza metod obserwacyjnych polega głównie na opisie zjawisk. Jest ona jednak w mniejszym stopniu niż metody eksperymentalne przydatna do poznawania tzw. mechanizmu zjawisk, czyli do poznania zależności przyczynowych.