48073 m08

2.3. Przegląd metod badawczych stosowanych w naukach społecznych 53

Metoda eksperymentalna (doświadczalna) rozwinęła się w naukach empirycznych, ale jest stosowana także w naukach społecznych, m. in. w ekonomii. Trzeba przy tym zaznaczyć, że myślenie przyrodnicze i myślenie ekonomiczne bardzo się różnią. Różnica polega na tym, że przyrodnicy opierają swoje prace badawcze niemal wyłącznie na doświadczeniach, ekonomiści zaś tylko w badaniach niewielu zagadnień mogą się posłużyć eksperymentem.

Metoda eksperymentalna różni się zasadniczo od obserwacji. Różnica między nimi polega na stosowaniu w pierwszej z nich czynnej ingerencji w przedmiot badań. Obserwując nie zmieniamy badanego zjawiska, w każdym razie nie jest to zamiarem prowadzącego badania. W eksperymencie badacz ingeruje w przebieg badanych zjawisk w tym celu, żeby stwierdzić, jak ta ingerencja wpływa na przedmiot badań.

Najczęściej eksperyment ma na celu zbadanie wpływu tylko jednego czynnika na inne. Metody doświadczalne są powszechnie stosowane w naukach rolniczych, a zakres ich wpływów na rozwój produkcji rolnej ciągle się zwiększa.

W badaniach społecznych (w tym również ekonomicznych) eksperymenty przeprowadza się rzadziej niż w badaniach przyrodniczych, ponieważ ze względu na różnorodne ich powiązania trudniej jest wyodrębnić eksperymentujące jednostki gospodarcze z całości życia gospodarczego. Ponadto eksperymenty ekonomiczne przeprowadzane w całych jednostkach gospodarczych są bardzo kosztowne. Dlatego na ogół eksperymenty te dotyczą nie całości procesu gospodarowania, ale tylko pewnych, wybranych jego elementów. Na przykład przeprowadza się pewne doświadczenia w odniesieniu do metod organizacji pracy, opłaty za pracę, systemu finansowego oraz organizacji pracy transportu czy parku maszynowego.

Badania doświadczalne muszą być wykonywane z użyciem metod naukowych. Warunki naukowego doświadczenia to przede wszystkim konieczność zachowania niezmienności wszystkich innych czynników poza czynnikami podlegającymi badaniom.

Każdy eksperyment techniczny czy rolniczy (agro- lub zootechniczny) ma również aspekt społeczny i ekonomiczny, ponieważ we wszystkich tych doświadczeniach chodzi również o efekty gospodarcze i społeczne. Szczególne znaczenie mają doświadczenia żywieniowe, polegające na wprowadzaniu do żywienia różnych rodzajów pasz różniących się cenami i przez to powodujących różnice w opłacalności produkcji. Podobne znaczenie w produkcji roślinnej odgrywają doświadczenia nawozowe, w których w celu zbadania wpływu różnych dawek tego samego nawozu na plon tej samej rośliny staramy się tak wyrównać warunki na poszczególnych poletkach doświadczalnych, aby poletka te różniły się tylko poziomem nawożenia. Jednocześnie dla porównania wprowadzamy tzw. poletka kontrolne (zerowe). Gdy warunki stałe są inne, wielkość plonu możemy uznać za funkcję nawożenia. W tym wypadku różny poziom nawożenia powoduje różną wysokość kosztów produkcji i różną jej opłacalność. Zagadnienie kosztów i opłacalności produkcji w obydwu wymienionych rodzajach ekspe-