505

natężenia cechy ‘wysoki’/‘niski’, ale zawierają charakterystykę względną w obrębie skali cechy wysokości, opisywanej antonimiczną parą przymiotników wysoki-niski.

Zjawisko to charakteryzuje H. Wróbel (1984: 440) w sposób następujący:

„Comparativus oparty na przymiotniku oznaczającym część skali cechy powyżej normy pragmatycznej (np. wysoki -* wyższy) sygnalizuje stopniowanie cechy w kierunku bieguna maksimum, a comparativus oparty na przymiotniku oznaczającym część skali cechy poniżej normy pragmatycznej (np. niski -* niższy) sygnalizuje stopniowanie cechy w kierunku bieguna minimum, niezależnie od tego, w którym miejscu skali sytuujemy cechę porównywanych przedmiotów. Znaczenie takie posiadają formacje komparatywne wszystkich przymiotników parametrycznych oraz większości przymiotników oceniających. Wyjątek od tej zasady stanowią komparatiwy oparte na przymiotnikach typu zdrowy, szczelny, pełny, oznaczają one jeden z krańców skali cechy wyznaczanej przez pary antonimiczne, poza którym gradacja cechy nie jest już możliwa. Stopień wyższy tych przymiotników oznacza niższy stopień cechy nazwanej tylko przez antonim. A więc zdrowszy sugeruje brak cechy zdrowia, bo zdrowszy to ‘mniej chory’, a nie ‘bardziej zdrowy od zdrowego’; szczelniejszy ‘mniej nieszczelny’ (por. Laskowski 1977)”.

Przeprowadzone analizy pokazują, że comparativus przy przymiotnikach relatywnych nie oznacza natężenia cechy, lecz przekazuje charakterystykę względną cechy: wyższy to nie tylko ‘bardziej wysoki’, ale również ‘mniej niski’. W tego typu przymiotnikach comparativus jest członem semantycznie motywującym: wysoki to ‘wyższy niż norma’, a niski - ‘niższy niż norma’.

W sumie skomplikowane relacje semantyczne, oprócz opisanej wyżej ograniczoności w tworzeniu formy stopnia, decydują o zaliczeniu stopniowania do słowotwórstwa, a nie do fleksji.

Obraz form superlatywnych jest paralelny do opisanego wyżej komparatiwu. Różnica dotyczy w zasadzie tylko liczebności zbioru porównywanych przedmiotów (ew. zdarzeń). Superlativus oznacza większe natężenie cechy przedmiotu w zbiorze ponaddwuelementowym: Jan jest najsilniejszy ze wszystkich chłopców || Jan jest najsilniejszy w klasie. Omówiona wyżej funkcja komparatiwu (charakterystyka względna cechy) przysługuje także formom su-perlatywnym przymiotników relatywnych: Jan jest najwyższy z chłopców, ale wszyscy są niscy.

5.2.2. Derywaty stopniowania bezwzględnego

Wyróżnia się tu dwa typy: derywaty oznaczające osłabienie cechy oraz derywaty uintensywniające cechę.

5.2.2.I. Derywaty oznaczające osłabienie cechy

Derywaty te sygnalizują, że intensywność cechy jest poniżej normy. Jako przykład posłuży derywat łysawy <- łysy, który parafrazujemy ‘nie całkiem (dosyć) łysy’. Parafrazę tę można uogólnić następująco: A - ‘nie całkiem (dosyć) A|’. Derywaty oznaczające osłabienie cechy nazywane bywają deminu-

505