550

i -a-(-0-) przez -ywa- (-uj-) oraz sufiksu -i-(-0-) przez -a- (-aj-). Formanty te modyfikują treść podstaw pod względem ilościowym w ten sposób, że tworzą czasowniki nazywające akcje wielokrotne; z tej racji są to czasowniki niedokonane. Grupa ta jest niewielka i rzadko używana, ponieważ akcję wielokrotną można wyrazić każdym czasownikiem niedokonanym w odpowiednim kontekście, por. Śniadanie jadani || jem zwykle o ósmej.

2.3.3. Charakterystyka stopnia intensywności i efektywności akcji

Formanty prefiksalne i prefiksalno-postfiksalne mogą charakteryzować stopień intensywności akcji podstawowej w sposób bezwzględny albo przez odwołanie się do przyjętej dla danej akcji normy. W obu wypadkach wyróżniamy stopień wysoki (wzmocniony) i słaby (osłabiony).

2.3.3.I. Formacje charakterystyki bezwzględnej

1. Wzmocnienie intensywności i efektywności akcji podstawowej

Znaczenie wysokiej intensywności (ekwiwalent ‘bardzo’) wprowadzają formanty u- i o(b)- (sporadycznie inne), np. ubawić (kogoś, się), umęczyć (kogoś, się), uśmiać się, opoić, obkannić (kogoś), obrodzić, wy marznąć.

Znaczenie wysokiej intensywności akcji podstawowej z zaznaczeniem dużego nasycenia lub zaabsorbowania subiektu tą akcją, sygnalizuje przy formancie prefiksalnym postfiks się; wyróżniamy tu kilka odcieni:

a)    formant na-... się wprowadza wysoki stopień nasycenia subiektu czynnością podstawową; tworzy liczne deiywaty od czasowników czynnościowych, procesywnych i stanowych (ograniczenia dotyczą tylko czasowników ruchu ukierunkowanego), np. nabiegać się, nagadać się, napracować się, nasiedzieć się, naczytać się, nasłuchać się (czegoś);

b)    formant wy-... się oznacza maksymalny stopień nasycenia subiektu akcją podstawową; jego produktywność podlega pewnym ograniczeniom, wynikającym z zabarwienia emocjonalnego formacji, np. wybiegać się, wyleieć się, wyczekać się, wytańczyć się;

c)    nieliczne formacje zawierają formant z-||s-... się, który wprowadza znaczenie podobne do poprzedniego z odcieniem wyczerpania akcją podstawy, są przy tym nacechowane stylistycznie, por. schodzić się, spłakać się, spracować się, zszarpać się;

d)    derywaty tworzone formantem w-... się głównie od czasowników percepcyjnych i mentalnych oznaczają skoncentrowanie się subiektu na przedmiocie (materialnym lub abstrakcyjnym), np. wmyślić się, wczuć się, wpatrzyć się, wsłuchać się; nawiązują one do formacji przestrzennych oznaczających kierunek do wnętrza przedmiotu i podobnie jak one konotują obiekt w formie w + acc;

e)    derywaty tworzone formantem za-... się są bliskie znaczeniowo poprzednim, ale uzus językowy wybrał podstawy derywacyjne częściowo inne; formacje te oznaczają kompletne zaabsorbowanie subiektu akcją podstawową, np. zagadać się, zagapić się, zapatrzyć się, zasłuchać się.

Bardzo produktywną grupę, motywowaną głównie przez czasowniki proce-sualne, rzadziej przez czasowniki stanowe i czynnościowe, stanowią tzw.

550