563

Warto zauważyć, że niektóre czasowniki procesualne mają synonimy o innej budowie, np. palić się = płonąć, moczyć się = moknąć, topić się ‘tracić życie przez pogrążenie się w wodzie’ = tonąć. Oboczne relacje moczyć *- moknąć, topić *- tonąć interpretujemy jako derywację paradygmatyczną; sytuacja taka zachodzi również w parze gasić *- gasnąć.

2.4. DERYWATY ASPEKTOWE

Jak wspomnieliśmy wyżej, derywacja aspektowa polega na dotwarzaniu czystych odpowiedników aspektowych do czasowników bazowych należących do klas semantycznych telicznych procesów i działań. W tym celu stosowane są dwa typy formantów: a) formanty prefiksalne - wykładniki aspektu dokonanego w stosunku do aspektu niedokonanego podstaw, b) formanty paradygmatyczne - wykładniki aspektu niedokonanego w stosunku do aspektu dokonanego podstaw.

2.4.1. Formacje prefiksalne

Prefiksacja, jak to widzieliśmy powyżej, jest ściśle związana z aspektem. Związek ten przedstawia się nieco inaczej na płaszczyźnie formalnej, a inaczej na płaszczyźnie funkcjonalnej.

Z formalnego punktu widzenia żywy derywat różniący się od czasownika podstawowego tylko rodzimym formantem prefiksalnym (+ ewentualny postfiks) jest zawsze dokonany, np. ndk jechać: dk wy-jechać, przy-jechać, od-jechać itp. (wyjątek stanowią formacje z prefiksami obcego pochodzenia re- i de(z)-, a także z rodzimym współ- i rzadkim niedo-, np. ndk konstruować:ndk re-konstruować, ndk organizować: ndk dez-organizować, ndk tyć: ndk współ-żyć, ndk widzieć: ndk niedo-widzieć). Nie oznacza to jednak, że prefiks jest zawsze wykładnikiem derywacji aspektowej.

Funkcjonalny związek prefiksacji z aspektem, tj., wyrażania różnic aspektowych przez prefiksy, jest bardziej skomplikowany. Związek ten możemy ustalić po odpowiedzi na następujące pytania: a) czy prefiksy wnoszą do derywatów znaczenia odmienne od składników znaczenia czasowników podstawowych, b) czy prefiksacja wnosi do derywatu takie składniki semantyczne, które dopuszczają do utworzenia pary aspektowej, c) czy znaczenie czasownika podstawowego może być wyrażone w obu aspektach i czy wykładnikiem różnicy aspektowej jest opozycja sufiksów tematycznych.

Powyższe fakty ustawiają czasowniki w ciągu relacji, na podstawie których możemy dopiero orzec, jaki jest rzeczywisty stosunek prefiksu do opozycji aspektowych. Można tu wyróżnić kilka sytuacji.

1. Zdarzają się wyjątkowe wypadki przedrostków pustych pod względem znaczenia i aspektu, których jedyną funkcją jest utworzenie prefiksalnego wyrazu synonimicznego względem czasownika podstawowego, np. usiąść <- siąść, powrócić <— wrócić. Obecność prefiksu podkreśla aspekt dokonany czasownika, upodobniając go formalnie do większości czasowników dokonanych.

563