6 (185)

^reoria literatury

76 7

rających wpływ na zdolność rozumienia u czytelnika, interpretacje utworu należałoby traktować jako historię spotkania tekstu z odbiorcą, z wszystkimi jej sukcesami i porażkami: przyjmuje się rozmaite konwencje i oczekiwania, zakłada powiązania - oczekiwania mogą cię potwierdzić albo nie. interpretacja dzieła jest opowieścią o jego czytaniu.

ooeu&in¹'

Kształt opowieści o konkretnym ^u^oYZT^aieży-^eLdnak od tego, co teoretycy nazywają .moryzontem oczekiwań* czytelnika.⁴ Istota interpretacji dzickTśa odpowietfciTTśTpy-tania ograniczone takim właśnie horyzontem: oczekiwania czytelnika przystępującego do lektury Hamleta pod koniec XX wieku różnią się od oczekiwań współczesnych Szekspira. Na horyzont oczekiwań czytelnika wpływ ma bardzo wiele czynników. Krytyka feministyczna rozważała kwestię, jakie znaczenie może, a jakie powinno mieć to, że czytelnik jest kobietą. W jaki sposób pyta Elaine Showalter - „założenie, że czyrelnikit^njestkobi^    naszą percepcję

uptforu^    nam istotną rol^zawarty^ nim

koaow^^    literackieoraz ich tradycyjne

interpretacje zakładały niejako z góry, że czytelnik jest mężczyzną, zmuszając tym samym kobiety do męskiego sposobu lektury, interpretowania utworów z punktu widzenia mężczyzny. Teoretycy filmu wysunęli podobną hipotezę, utrzymując, że tzw. ^ojrzimie^^    (ogląd

serwatorem. w literaturoznawstwie krnykatejmnistyczna zajmuje się rozmaitymi strategiami, które doprowadziły do

świata z pozycji kamery5mazasś^ kobieta jest raczej przedmiotem obserwacji kamery niż obserwatorem. W literaturoznawstwie krytyka fęj

zowanej interpretacji, dokonywanej w salach wykładowych, obowiązują różne reguły. Można rozpatrywać funkcję każdego poszczególnego elementu dzielą, jego relacje z innymi elementami, ostatecznie jednak interpretacja może wymagać gry w ..o czym więc tak naprawdę jest ten utwór?”. Py tanie to nasuwa się nic z powodu niejasności tekstu; bardziej uzasadnione bywa w odniesieniu do utworów prostych niż złośliwie zawiłych. W tego rodzaju grze odpowiedź musi spełniać określone warunki: nie może być, na przykład, zbyt oczywista - musi być spekulacją. Powiedzieć, że „Hamlet jest sztuką o księciu Danii”, to odmówić udziału w grze. Możliwymi odpowiedziami są natomiast: „Hamlet opisuje zagładę elżbietańskiego porządku świata”, „Hamlet to sztuka o lęku mężczyzn przed kobiecą seksualnością” albo „Hamlet mówi o tym, że nie można polegać na znakach”. To, co uważa się zwykle za „szkoły” krytyki literackiej bądź teoretyczne „podejścia” do literatury, to z punktu widzenia hermeneutyki skłonności do udzielania określonych odpowiedzi na pytanie „o czym” właściwie jest utwór: „o walce klas” (marksizm), „o możliwości ujednolicenia doświadczeń” (Nowa Krytyka), „o kompleksie Edypa” (psychoanaliza), „o powstrzymywaniu sił wywrotowych” (neohistoryzm), „o asymetrii stosunków między płciami” (feminizm), „o autodekonstruktywnej naturze tekstu” (dekonstrukcja), „o zmierzchu imperializmu” (teoria postkolonialna), „o matrycy heteroseksualnej” (badania literatury gejów- i lesbijek).

Wymienione w- nau-iasach dyskursy teoretyczne nic są bynajmniej rów-noznaczne z metodami interpretacji: przede wszystkim podejmują próby wyjaśnienia ziaw-isk, które uznają za szczególnie istotne dla kultury i społeczeństwa. Wiele z tych teorii bada również mechanizm funkcjonowania literatury bądź dyskursu w ogóle, realizując tym samym założenia poetyki; będąc jednak odmianami hermeneutyki, teorie te prowadzą do szczególnego typu interpretacji, w których teksty uznaje się za w-ypow-iedzi służące określonym celom. Przy grze w interpretację ważne nie jest pod-