484

obłąkańca’, 2) ‘taki jak obłąkańca’; lisia jama - 1) ‘jama, którą ma lis’, 2) ‘jama, w której żyje lis’; jelenie rogi - 1) ‘rogi będące częścią jelenia’, 2) ‘pochodzące z głowy jelenia’.

3.    Role semantyczne przymiotnika uwarunkowane są częściowo funkcją znaczeniową formantu (np. -owaty), a częściowo charakterystyką leksykalną podstawy rzeczownikowej i rzeczownika określanego (por. Gawelko 1976, Nagórko 1987). W szczególności przymiotniki temporalne pochodzą od rzeczownikowych nazw odcinków czasu, np. zimowy, a przymiotniki lokatywne od nazw miejscowych, np. podhalański, natomiast przymiotniki materiałowe od rzeczowników materiałowych, np. drewniany (zob. Nagórko 1987: 147).

Ciekawy przykład podaje B. Szymanek (1985: 144): przymiotnik relacyjny okienny występuje w kontekście otwór okienny, a przymiotnik jakościowy obszerny występuje w kontekście obszerny otwór. Rzeczownik stanowiący kontekst otwór i formant -ny są te same, a różnica tkwi w znaczeniu rzeczowników podstawowych okno i obszar. Generalnie jednak najważniejszą rolę odgrywa formant, odróżniając derywat od podstawy, a charakterystyka leksykalna podstawy ma drugorzędne znaczenie (zob. Puzynina 1976: 260).

4.    Niektóre derywaty można interpretować dwojako: jako odrzeczownikowe lub odprzymiotnikowe, np.

1) anty-nikotyn-owy <- nikotyna; 2) anty-nikotynowy <— nikotynowy;

1) trans-ocean-iczny ocean; 2) trans-oceaniczny *- oceaniczny. Wybieramy interpretację odrzeczownikową ze względu na motywację, która znajduje odbicie w parafrazach: akcja antynikotynowa ‘akcja przeciw [paleniu] nikotyny’; rejs transoceaniczny ‘rejs przez ocean’. W konsekwencji przyjmujemy, że są to derywaty prefiksalno-sufiksalne. O przymiotnikach, które można interpretować jako odrzeczownikowe lub odczasownikowe, będzie mowa w p. 3.2.18. i 8.2.

3.1.3. Zakres i sposób prezentacji materiału

Część materiałowa sprowadza się do przeglądu ról semantycznych pełnionych przez podstawę przymiotnika względem określonego rzeczownika oraz do opisu funkcji poszczególnych formantów (zob. 3.2.). Liczba wyróżnionych ról jest bardzo dyskusyjna. Można powtórzyć za B. Szymankiem (1985: 149), że nawet i sto klas semantycznych nie wystarczy, aby wyczerpująco opisać materiał. Warto jednak uchwycić chociaż użycia typowe, seryjne, warto uchwycić chociaż jądro zjawiska. W ten sposób kontynuujemy tradycję słowotwórczą (od monografii Kurkowskiej (1954) począwszy), która wyróżniała grupy semantyczne przymiotników (dzierżawcze, materiałowe i inne).

Oprócz użyć nietypowych pomijamy użycia nieregularne semantycznie, tj. użycia wynikające z kondensacji semantycznej (np. książeczka samochodowa ‘mająca prowadzić do wygrania samochodu’, zob. Grzegorczykowa 1984: 69) oraz budzące sprzeciw normatywistów (np. ściana kombajnowa ‘taka, z której wydobywa się węgiel za pomocą kombajnu’, zob. Satkiewicz 1969: 139 i 1982: 335), a także użycia terminologiczne. W sumie podział nie jest ani rozłączny (granice są nieostre), ani wyczerpujący (nie wszystkie użycia przymiotników dają się zaklasyfikować).

484