apoptoza030

matynowego, które mogą zwiększać dostępność odcinków DNA na atak nukleo-lityczny. Cięcie wiązań fosfodiestrowych jest dokonywane w ten sposób, że reszta fosforanowa pozostaje po stronie 5\ zaś grupa hydroksylowa po stronie 3' łańcucha DNA. Uwolnione fragmenty DNA zakończone 3'-OH można łatwo zidentyfikować metodą TUNEL (ang. terminal deoxynu-cleotidyl transferase mediated d-UTP nick end-\abeling), w której stosuje się terminalną dcoksynuklcotydylotransfcrazę (TdT). Ten unikatowy enzym nie wymaga do działania matrycy i okazuje zdolność wbudowywania znakowanych (np. bioty-ną) nukleotydów (najczęściej dUTP) w miejscach pęknięcia DNA [79, 186]. Wyniki badań wskazują, że apoptotyczna kondensacja chromatyny jest również związana z białkami AIF i Acinus, odpowiednio w sposób niezależny bądź zależny od kaspaz. Białko Acinus wykryte w 2000 r., w^r opinii jego odkrywców' [209] jest odpowiedzialne za apoptotyczną kondensację chromatyny, która dzięki jego działaniu przyjmuje postać zbitych grudek na obrzeżach jądra komórkowego (acinus łac. winogrono, jagoda). Obecność Acinus opisano w komórkach lleLa in-kubowanych z lizatem apoptotycznych komórek Jurkat w obecności kaspazy-3. Okazało się, że alternatywne składanie mRNA dla Acinus prowadzi do biosyntezy trzech jego izoform, tj. Acinus L (m.cz. 220 000), S (98 000) i S' (94000), które są substratami kaspazy-3. Doświadczenia wykorzystujące immunodeplecję za pomocą przeciwciał anty-Acinus lizatów kontrolnych i apoptotycznych w obecności kaspazy-3 ujawniły, że czynnikiem indukującym kondensację chromatyny jest niewielkie białko o m.cz. 17 000, skrócony produkt dłuższej izoformy Acinus. Poli-peptyd ten powoduje kondensację chromatyny bez oligonukleosomow ej fragmen-tacji DNA.

Kondensacja chromatyny w komórkach apoptotycznych zachodzi niezależnie, bądź

wyprzedza cięcie nuklcolitycznc DNA. Należy podkreślić, że kondensacja chromatyny podczas mitotycznego podziału komórki prawidłowej i podczas apoptozy przebiega inaczej [200]. Kondensacja chromosomów podczas mitozy angażuje aktywację szeregu genów, które kodują kinazy fosforylujące histony HI i H3 i nie powodują fragmentacji. Hendzel i wsp. [97] uzyskali wyniki wskazujące, że apoptotyczna kondensacja chromatyny jest wynikiem utraty strukturalnej integralności chromatyny i szkieletu jądrowego, co umożliwia następczą agregację heterochroma-tyny i jej nukleolizę. Początkowa cząsteczki rdzeni nuklcosomowych pozostają ściśle upakowane w postaci gładkich włó-kien, które ulegają następnie postępującemu zwijaniu, tworząc ściśle upakowaną sieć [3]. Ostatecznie dochodzi do załamania tej sieci, przesuwania fragmentów skondensowanej chromatyny na obwód jądra komórkowego, degradacji DNA do odcinków LMW, przerwania błony jądrowej i tworzenia ugrupowań porów' jądrowych (ang. clustering), czemu towarzyszy rozbicie nuklco- i cytoszkieletu powodujące zmiany kształtu jądra i komórki, z ich następczym załamaniem (ang. col-lapse) [109, 124, 200]. Powiązanie zdarzeń kondensacji chromatyny i fragmentacji DNA podczas śmierci programowanej poznane jest jedynie w ogólnym zarysie i wymaga dalszych badań uwzględniających specyficzność komórek oraz czynniki stymulujące proces. Obecnie przeważa pogląd, że rozległa fragmentacja DNA, choć jest typowa dla apoptozy, nie jest niezbędna do jej przebiegu. Przemawiają za tym obserwacje, że niektóre komórki pomimo braku degradacji DNA do krótkich fragmentów oligonukleosomowych umierają wykazując cechy morfologiczne charakterystyczne dla apoptozy. W komórkach tych degradacja DNA biegnie do fragmentów' o wysokiej masie cząsteczkowej [106, 262]. W fazie zniszczenia komórki ulegają ogólnemu obkurczaniu