Barbie

i w domu, w szkole i w przedszkolu, i w wielu innych miejscach. Dotyczy ono wszystkich, tzn. nas, którzy mamy jakieś refleksje na temat Barbie, jakieś wspomnienia z nią związane czy jakieś doświadczenia. A więc obejmuje dzieci i rodziców, konsumentów, kolekcjonerów, dziadków, przedszkolanki, nauczycieli i wiele innych, często - jak zobaczymy - zaskakujących dla nas osób. „My” oznacza więc wszystkich, dla których Barbie jest fajna, śmieszna, głupia, piękna, wstrętna, tandetna bądź wspaniała. To „my” jest wystarczająco pojemne, by objąć różne subkultury, ogarniając równocześnie współczesną kulturę Zachodu jako całość.

Na kolejnych stronach tej książki przyjrzymy się bliżej temu heterogenicznemu, wszechobejmującemu „my”. Posłuchamy zwłaszcza głosów uczniów, kolegów, przyjaciół, członków rodziny i innych, którzy zgodzili się podzielić swymi refleksjami na temat Barbie. (Opis uczestników badania znajduje się w Dodatku). Następnie przyjrzymy się różnym, często przeciwstawnym znaczeniom przypisywanym Barbie. Jak każdej ikony kultury, nie można jej zredukować do kilku znaczeń. Natura Barbie, jako ikony kultury, leży w bogactwie wielorakich znaczeń, które przyciągąją bardzo różne osoby.

Moją pracę rozpoczynam od szybkiego rozeznania, co dla ludzi znaczy ..ikona kultury^ w ich realnym życiu. Przede wszystkim ikona jest powszechnie znana i czytelna dla wielu członków tego samego społeczeństwa. To znaczy, że nikt nie powie: „Kim jest Barbie? Nigdy o niej nie słyszałem”. Ikony kultury stwarzają wspólną płaszczyznę porozumienia. Dają ludziom poczucie Wspólnoty na tle różnorodności, podobieństwa zamiłowań pośród sprzecznych ze sobą zainteresowań i pasji, uczestnictwa w tej samej, rozległej kulturze wśród mozaiki subkultur. W społeczeństwach świeckich, takich jak amerykańskie, nowozelandzkie, australijskie czy za-teoretycznychjkony kultury takie jak Barbie stanowią najniższy wspólny mianownik kultury masowej. Niemniej badacze udowodnili już bogactwo znaczeniowe i wielowątkowość ikon kultury. Żadna z nich nie reprezentuje tylko i wyłącznie jednego wymiaru czy też jednej osi kultury. Wręcz przeciwnie - ikona stąje się ikoną dzięki swej uniwersalności, pokładom znaczeń, zdolności dostosowania się do potrzeb i zainteresowań różnych ludzi, krańcowej wieloznaczności i otwartości.

chodnioeuropejskie, ikony kultury podobne do Barbie zapełniają pustkę, którą niegdyś wypełniały symbole religijne, jak krzyż czy postacie świętych. Nie zaskakuje więc zbytnio, że w Iranie sprzedąje się „politycznie po muzułmańsku poprawną” Barbie; amerykańskim społeczeństwem zaś nie wstrząsnęły bynąjmniej fale świętego oburzenia, kiedy w 1981 roku William J. Janklow, ówczesny gubernator Dakoty Południowej, bronił szopki bożonarodzeniowej ustawionej we własnej siedzibie słowami: „Szopka bożonarodzeniowa jest częścią Ameryki; są tacy, którzy uważają ją za tak amerykańską jak lalka Barbie”.

Zdaniem niektórych, a także w pewnych modelach

( W pewnym więc sensie ikona kultury jest paradoksem. :■

1 Równocześnie odwołuje się i do wspólnoty, i do różnicy. > Oferuje wspólny punkt odniesienia dla członków tego V j samego społeczeństwa, dostosowując się zarazem do ’ [różnic kulturowych, które istnieją między nimi.

Wśród ikon kultury są ludzie z krwi i kości, jak Madonna, Eva Peron, Elvis Presley, Marilyn Monroe i Michael Jackson. Częściej jednak są one nieożywionymi wytworami; może nimi być flaga państwowa, Statua Wolności, wieża Eiffla bądź Tower Bridge w Londynie. Bywa też, że są to wytwory należące do królestwa wyobraźni i fantazji. Ikony wyobrażone biorą udział w kulturze, dając jel^ug^estnikom przyzwolenie na działanie, tak j ak coś ByMfcrzeczywistością, nawet

19