ble15

Na podstawie badań można stwierdzić słuszność hipotezy zerowej zakładającej, że w populacji badanych dzieci nie występuje korelacja między zachowaniami nie lingwistyczny mi a płcią.

PODSUMOWANIE

Wyniki badań przedstawione w tym rozdziale charakteryzują niektóre cechy mowy oraz kształtowania się procesu komunikacji u dziecka z autyzmem. Prezentowany rozwój różni się zasadniczo od występującego w innych modelach (H. Jaklewicz 1993; E. Pisula 1993; K. Minczakiewicz 1994; M. Rutle P. How-lin 1991 i inni) przede wszystkim ujęciem dynamicznym oraz odmiennym nazewnictwem faz (por. M. M, Konstantareas 1995), w których kształtuje się mowa dziecka z autyzmem. Trudno jednoznacznie wyodrębnić moment pojawienia się i dalszego ewoluowania poszczególnych faz rozwoju mowy w związku z nietypowością występujących form językowych.

Z badań wynika, że nie ma osób, u których mowa (poza pierwszym etapem w niektórych przypadkach) kształtowała się lub wykształciła się w prawidłowo funkcjonujący system. Nie stwierdzono okresu wspólnego dla wszystkich dzieci, w którym mowa ulegała najczęściej zaburzeniu. Wielu rodziców zauważało u swojego dziecka w okresie melodii odmienność rozwoju mowy. Brak mowy, któiy jest często w autyzmie utożsamiany z mutyzmem, łączył się ze stopniowym wycofywaniem się z komunikacji. Rzeczą znamienną jest, iż przypadki całkowitego mutyzmu charakteryzowały się wcześniejszym prawidłowym rozwojem mowy.

Porównanie standardów rozwojowych z uzyskanymi w badanej grupie rezultatami wykazało, iż najbardziej zaburzoną sferą rozwojową poza mową była umiejętność nawiązywania kontaktów społecznych. Natomiast cała sfera rozwoju fizycznego znacznie przewyższała normę wieku.

W artykulacji głosek najprostsze są samogłoski oraz spółgłoski zwarto-wybuchowe. Objęcie badaniami tylko niewielkiej grupy dzieci nie pozwala na szerszą analizę fonetyczną mowy dziecka z autyzmem. Trudności sprawiają głoski wymagające precyzji ruchu i umiejscowienia (np. souome z asynchro-nicznością). Wynika to również z obniżonej sprawności układu artykulacyjnego, która rośnie wraz z stymulacją i wiekiem dziecka. W przeprowadzonych badaniach układów fonacyjnego i oddechowego nie stwierdzono zaburzeń w sposób znaczący utrudniających lub uniemożliwiających ekspresje słowne. Poza echo-lalią i unikaniem zaimka "ja" nie zauważono innych rodzajów specyficznych trudności językowych, ujawniających się w przypadku autyzmu (np. L. Kanner, M. Rutter, E. R. Ritvo, C. R. Webster, M. M. Konstantareas i inni 1992, s. 222; DSM-III-R, 1992). Echolalia przejawia się w zróżnicowany sposób i nie zawsze jest bezpośrednia. Osoba z autyzmem nadaje swym wypowiedziom indywidualny charakter (tempo, melodię, ton itp.).

Brak użycia zaimka "ja" nie jest jednoznacznym objawem występującym w autyzmie. 7: wiekiem dzieci nabierają umiejętności stosowania zaimków' osobowych, często przechodząc od używania imion własnych, zamieniania zaimków do zastosowania go w formie prawidłowej w odniesieniu do siebie. U siedmiorga dzieci występował zaimek "ja" bez świadomości jego użycia i bez umiejętności samodzielnego zastosowania. Taka forma nie została uwzględniona w ocenie jako umiejętność.

W przypadku stosowania w komunikacji odmiennego kodu językowego zauważa się tendencję wzrastającą z wiekiem dziecka. Podobną obserwujemy w przypadku wyrazistości wypowiedzi pod względem artykulacyjnym, jak również użycia prawidłowych form gramatycznych. Wiąże się to przede wszystkim z długością oddziaływania wychowawczego realizowanego przez najbliższą rodzinę i otoczenie.

Największą trudność sprawia dzieciom z autyzmem myślenie abstrakcyjne oraz brak łub duże trudności w uogólnianiu i abstrahowaniu. Rodzice określali je jako "elastyczność" mowy, co jest czynnikiem upośledzającym nie tylko proces ekspresji, ale również odbiór informacji z otoczenia.

Wszystkie omawiane tu charakterystyczne dla autyzmu zaburzenia nie są prezentowane jako elementy tylko jednego zespołu objawów. Mają one charakter i przebieg bardzo indywidualny oraz zalezą od wielu uwarunkowań (np. płeć, wiek, stan rozwoju, rozległość zaburzenia, obraz objawów).

W przypadku autyzmu nie ma jednorodnego nastawienia do komunikacji. Większość dzieci jest pozytywnie nastawiona i ma chęć komunikowania się, co potwierdzają badania. Ich pozytywne nastawienie jest bardzo znaczącym elementem przy doborze kanału porozumiewania się.

Doniesienia z lat sześćdziesiątych i dziewięćdziesiątych o alternatywności stosowania metod komunikacji gestowo-mimicznej (G. Zimbardo, L. F. Ruch 1988, 1994; E. G. Carr 1993; M. M. Konstantareas 1992 i inni) w przypadku badanej grupy nie potwierdziły się. Okazało się, że tylko czworo dzieci ma preferencje kształtowania komunikacji gestowo-mimicznej. W pozostałych przypadkach preferencje były jednoznacznie ukierunkowane na ekspresję słowną lub brakowało wykształcenia preferencji. Wykorzystanie elementów gestu i mimiki jest istotnym, znaczącym czynnikiem wprowadzania myślenia abstrakcyjnego, natomiast wykorzystanie języka migowego w komunikacji dzieci z autyzmem w świetle prezentowanych badań staje się problematyczne.

W przeprowadzonych badaniach nie uchwycono istotnych różnic pomiędzy dziewczętami i chłopcami, jeśli chodzi o poziom funkcjonowania językowego. Dotyczy to także faz specyficznych zaburzeń występujących w mowie.

133