CAM02224

w pozostałej przestrzeni, wyżej lub niżej, w zależności od swego znaczenia. Wydawałoby się nam również naturalne, że fotografie są tym mniejsze, im dalej od środka.

Stosunek wielkości znaku do wielkości przedmiotu przedstawionego zmienia się w momencie wprowadzenia perspektyw. Zmiana ta jest taka sama w północnoeuropejskiej perspektywie empirycznej, jak i w perspektywie włoskiej, podporządkowanej ścisłym regułom. Począwszy od XV w., stosunek pomiędzy rozmiarem przedstawionego przedmiotu lub postaci ludzkiej a jego wielkością naturalną wynika z odległości od płaszczyzny obrazu. W odróżnieniu od zwyczaju średniowiecznego perspektywa narzuciła jednolitą skalę wielkości naturalnym przedmiotom w ich widoku rzutowanym na płaszczyznę obrazu. Nie oznaczało to pomniejszenia roli człowieka, jak można by przypuszczać, lecz odwrotnie, miało związek z rosnącą humanizacją wyobrażeń religijnych i ich nadnaturalnych postaci. Wielkość, znaczenie społeczne czy duchowe zaczęto więc wyrażać za pomocą innych środków, takich jak: insygnia, strój, postawa, oświetlenie i miejsce zajmowane w polu. W systemie perspektywicznym postać największa wymiarem może być w istocie postacią uboczną, jeżeli jest umieszczona na pierwszym planie, zaś główne postaci mogą być stosunkowo niewielkie. A więc jest to odwrócenie normalnej etykiety rozmieszczenia postaci w przestrzeni obrazu, zgodnie z którą potężna indywidualność jest przedstawiana często jako duża figura, wznosząca się ponad otaczające ją mniejsze postaci.

Uważa się powszechnie, że oba systemy, hierarchiczny i geometrycz-no-optyczny są perspektywami w równym stopniu arbitralnymi, gdyż oba są podporządkowane konwencjom. Nazywanie obu rodzajów obrazów obrazami ujętymi w perspektywie jest o tyle niesłuszne, że tylko w drugim przypadku skala wielkości daje perspektywę w sensie wizualnym. W pierwszym przypadku perspektywa ma jedynie sens metaforyczny. Nie bierze pod uwagę zróżnicowania między pozorną a stałą wielkością rzeczywistych przedmiotów, zastępując je umownym porządkiem wielkości, oznaczających ich władzę bądź rangę duchową. Natomiast w drugim systemie odpowiedniość rozmiarów przedmiotów do ich rzeczywistego rozmiaru w trójwymiarowej przestrzeni, w danej odległości od obserwatora, nie jest dowolna; jest zrozumiała nawet dla niewyszkolonego obserwatora, ponieważ opiera się na tych samych danych, które kierują jego codziennym odbiorem świata wizualnego. Odpowiedniość, zachodząca pomiędzy wymiarem postaci w obrazie hierarchicznym a rolą postaci, jest istotnie umow-

296