sahlins
4

302 Marshall D. Saiilins

Jednak przemieszczanie się, częściej lub rzadziej, w zależności od warunków na bliższą lub dalszą odległość, zazwyczaj przenosi na inne sfery to samo zjawisko zmniejszenia się wartości przychodów, które je zrodziło. Wytwarzanie narzędzi, ubrań, naczyń czy ozdób, jakkolwiek łatwe, traci swój sens, gdy stają się one bardziej ciężarem niż wygodą. Ich użyteczność szybko spada w miarę narastania trudności w ich przenoszeniu. Podobnie budowanie trwałych domów staje się absurdalne, jeżeli po niedługim czasie trzeba je porzucić. Stąd bardzo ascetyczne pojmowanie przez myśliwego koncepcji materialnego bogactwa. Zainteresowanie jak najmniejszym ekwipunkiem sprawia, że wyżej cenione są małe rzeczy i brak chęci posiadania dwóch lub więcej egzemplarzy większości poszczególnych dóbr itd. Presja ekologiczna przybiera rzadko spotykaną konkretną formę, gdy się ją odczuwa na własnych ramionach. Jeżeli więc produkt brutto jest mniejszy w porównaniu z innymi typami gospodarek, nie wynika to z niskiej produktywności myśliwego, lecz z jego dużej ruchliwości.

Prawie to samo można powiedzieć o demograficznych ograniczeniach łowiec-twa-zbieractwa. Ta sama polityka debarassment działa na poziomie ludzkim, daje się opisać za pomocą podobnych pojęć i wynika z podobnych przyczyn. W sposób absolutnie absurdalnie bezwzględny można to również określić jako: zmniejszanie się korzyści w miarę zwiększania się trudności w przenoszeniu, minimalne niezbędne wyposażenie, eliminacja podwójnych egzemplarzy itd. - czyli inaczej mówiąc: dzieciobójstwo, zabijanie ludzi starych, wstrzemięźliwość seksualna, diugość okresu opieki na dzieckiem itd., czyli praktyki, z których wiele ludów zbierackich jest dobrze znanych. Przypuszczenie, że powodem takich rozwiązań jest niemożność utrzymania większej liczby ludzi, jest prawdopodobnie słuszne, jeżeli przez „utrzymanie” będziemy rozumieć także noszenie ich. a nie tylko żywienie. Eliminowane jednostki, jak czasem ze smutkiem mówią łowcy, to właśnie ci, którzy nie potrafią się samodzielnie efektywnie przemieszczać, ci, którzy utrudnialiby ruchy rodziny i obozu. Łowcy mogą być zmuszeni do tego, by obchodzić się zarówno z ludźmi, jak i przedmiotami w podobny sposób; drakońska polityka demograficzna jest laką samą reakcją na warunki środowiska naturalnego, jak ascetyczna gospodarka. Co więcej, ta taktyka ograniczania populacji stanowi część szerszej polityki przeciwdziałania zmniejszaniu się wartości pozyskiwanych dóbr w sferze bezpośrednio związanej z przeżyciem. Grupa staje się podatna na negatywne skutki zmniejszania się przychodów, a więc na rosnące tempo przemieszczania się lub na groźbę rozpadu, proporcjonalnie do jej rozmiaru (przy pozostałych czynnikach stałych). W ten sposób jeżeli lokalna produkcja zapewnia grupie materialną pomyślność i ludziom uda się utrzymać pewną równowagę fizyczną i społeczną, dowodzi to, że ich maltuzjańskie praktyki są po prostu w okrutny sposób właściwe. Współcześni łowcy-zbieracze, żyjący w szczególnie niedogodnych warunkach środowiskowych, spędzają większość roku w bardzo małych, szeroko rozrzuconych grupach. Taką strukturę demograficzną łatwiej jest więc zrozumieć, uznając ją za cenę życia w dostatku nie zaś o/.nakę niskiej produktywności.

Zbieractwo-łowieclwo czerpie siły ze swych słabości. Z okresowego przemieszczania się i ograniczeń w powiększaniu bogactwa i liczebności populacji wynika jednocześnie imperatyw gospodarczego działania i twórczych adaptacji, są to konieczności, z których rodzą się cnoty. Właśnie w takich okolicznościach możliwy staje się dobrobyt. Dzięki ruchliwości i umiarkowaniu cele łowców znajdują się w zasięgu ich technicznych możliwości. Proste sposoby produkcji okazują się w ten sposób wysoce efektywne. Zycie łowców nie jest tak trudne, jak to się może wydawać z zewnątrz. W pewnym stopniu gospodarka odzwierciedla surowość środowiska, lecz jest również całkowitą jego odwrotnością.

Etnologiczne badania współczesnych łowców-zbieraczy - zwłaszcza tych żyjących w ekstremalnie trudnych warunkach - podają, że każdy dorosły poświęca średnio od trzech do pięciu godzin dziennie na zdobywanie pożywienia. Odpowiada to czasowi pracy bankierów, a więc znacznie mniej niż pracują współcześni robotnicy zatrudnieni w przemyśle (należący do związków zawodowych), którzy na pewno zgodziliby się na tydzień pracy w wymiarze 21-35 godzin. Interesujące porównanie narzucają również współczesne badania kosztów pracy wśród rolników typu neolitycznego. Na przykład na dorosłego Hanunoo, niezależnie od płci. przeciętnie przypada 1200 godzin rocznie poświęcanych na prace przy uprawie żarowej (Conklin 1957:151). Innymi słowy, oznacza to średnio trzy godziny dwudzieścia minut pracy dziennie. Jednakże nie obejmuje to czasu poświęcanego na zbieranie pożywienia, hodowlę zwierząt, gotowanie i inne prace wykonywane przez członków tego filipińskiego plemienia, związane bezpośrednio z wyżywieniem. Porównywalne dane zaczynają się pojawiać w badaniach dotyczących prymitywnej uprawy ziemi przez rolników z wielu części świata. Sformułowana konkluzja jest w swym wydźwięku konserwatywna. Lowcy-zbieracze nie muszą pracować dłużej niż prymitywni rolnicy w celu zdobycia pożywienia. Ekstrapolująć etnografię na prahistorię, można to samo powiedzieć o neolicie, co John Stuart Mili powiedział

0    wszystkich ułatwiających pracę udogodnieniach, ze nigdy nie wymyślono żadnego, które pozwoliłoby oszczędzić komukolwiek choć minutę pracy. Epoka neolityczna nie przyniosła szczególnej poprawy w stosunku do paleolitu, jeśli chodzi o ilość czasu potrzebnego człowiekowi w celu zapewnienia wyżywienia: prawdopodobnie w początkach rolnictwa ludzie musieli pracować ciężej.

Brak też argumentów na poparcie konwencjonalnego poglądu, że łowcom

1    zbieraczom pozostaje niewiele czasu wolnego na wytchnienie od trudów związanych z zapewnieniem sobie zwykłego przetrwania. Tym właśnie zazwyczaj wyjaśniane są ewolucyjne niedostosowania paleolitycznych kultur, jednocześnie zaś powszechnie uznaje się neolit za epokę, w której ludzie uzyskali nieco wolnego czasu. Jednak te tradycyjne sformułowania mogą być prawdziwsze, gdy się je odwróci: długość czasu pracy (na osobę) wzrasta wraz z ewolucyjnym rozwojem kultury, a ilość czasu wolnego zmniejsza się. W przypadku łowców zajęcia związane z zapewnieniem wyżywienia nie mają charakteru ciągłego. Okresy pracy i odpoczynku przeplatają się, a łowcy - przynajmniej ci żyjący współcześnie - mają skłonność do spędzania swego czasu wolnego na takich zajęciach jak sen w ciągu dnia. W warunkach klimatu tropikalnego, w którym żyje wiele z tych współczesnych grup myśliwych, zbieranie roślin przynosi pewniejsze skutki niż polowanie. Dlatego kobiety, które zajmują się zbieractwem, pracują bardziej