73812 skanuj0006 (292)

Dyplomacja

sytuacji, w której niezależne państwo stałoby się „sprzymierzeńcem lub krajem zależnym od jakiegoś obcego narodu silniejszego od niego”, a przez to zagrożeniem dla amerykańskiego bezpieczeństwa.¹⁵ Innymi słowy, Doktryna Monroe uzasadniała amerykańską interwencję nie tylko istniejącym zagrożeniem, lecz również wszelką możliwością otwartego wyzwania - w dużej mierze tak, jak równowaga sil w Europie.

Wojna Domowa na krótko przerwała zaabsorbowanie Ameryki ekspansją terytorialną. Głównym zadaniem Waszyngtonu w zakresie polityki zagranicznej było niedopuszczenie do uznania Konfederacji przez kraje europejskie, w obawie przed powstaniem na gruncie północnoamerykańskim wielopaństwowego układu, a wraz z nim zaszczepienia polityki równowagi sił uprawianej przez dyplomację europejską. Jednak już w 1868 r. prezydent An drew Johnson znów powoływał się na Doktrynę Monroe dla uzasadnienia ekspansji, tym razem przy okazji zakupu Alaski:

„Zagraniczne posiadłości czy kontrola nad tymi społecznościami przeszkadzały, jak dotąd, w rozwoju i osłabiały wpływ Stanów Zjednoczonych. Chroniczna rewolucja i anarchia byłyby tam równie szkodliwe.”¹⁶

Działo się coś znacznie bardziej zasadniczego niż ekspansja na kontynencie amerykańskim, choó umknęło to uwadze tak zwanych wielkich mocarstw: do klubu dołączał nowy członek w miarę tego, jak Stany Zjednoczone stawały się najpotężniejszym państwem na świecie. W 1885 r. Stany Zjednoczone prześcignęły w produkcji Wielką Brytanię uważaną wówczas za światową potęgę przemysłową. Na przełomie XIX i XX w. zużywały więcej energii niż Niemcy, Francja, Austro-Węgry, Rosja, Japonia i Włochy razem wzięte.¹⁷ Między wojną domową a koń-:em wieku amerykańska produkcja węgla wzrosła o 800 procent, produkcja szyn stalowych - o 523 procent, bieżących metrów szyn kolejowych - o 567 procent, produkcji pszenicy - o 256 procent. Emigracja do Mneryki przyczyniła się do podwojenia populacji. I wszystko wskazywało na to, że rozwój będzie nadal nabierał rozpędu.

Żadnemu krajowi dotąd nie udało się osiągnąć takiego wzrostu potęgi bez odczuwania potrzeby przełożenia tego na wpływy globalne. Przywódcy Ameryki też doznawali pokusy. Sekretarz stanu prezydenta And-*ew Johnsona, Seward, marzył o imperium obejmującym Kanadę i większość Meksyku, sięgającym daleko w głąb Pacyfiku. Administracja Grania chciała przyłączyć Republikę Dominikańską i nawet przez chwilę rozważała możliwość przyłączenia Kuby. Współcześni przywódcy europejscy w rodzaju Disraeliego czy Bismarcka zrozumieliby i zaaprobowali akie inicjatywy.

Senat amerykański konsekwentnie jednak skupiał uwagę na priorytetach wewnętrznych, skutecznie krzyżując wszelkie ekspansjonistyczne zamiary. Utrzymywał niewielką armię (25 000 ludzi) i słabą flotę wojenną. Do 1890 r. amerykańska armia zajmowała czternastą pozycję, za Bułgarią, a flota amerykańska mniejsza była od włoskiej, mimo że przemysłowo Ameryka była trzynastokrotnie silniejsza od Włoch. Ameryka nie brała udziału w konferencjach międzynarodowych i traktowana była jako państwo drugorzędne. W 1880 r., kiedy Turcja ograniczała służbę dyplomatyczną, zlikwidowano placówki w Szwecji, Belgii, Holandii i Stanach Zjednoczonych. W tym samym czasie niemiecki dyplomata w Madrycie skłonny był raczej przyjąć niższe uposażenie, niż zostać oddelegowanym na placówkę do Waszyngtonu.'⁸

Kiedy jednak państwo osiąga taki poziom potęgi, jak Ameryka po Wojnie Domowej, nie zdoła w nieskończoność odsuwać od siebie pokusy przełożenia tej potęgi na odpowiednią pozycję na arenie międzynarodowej. Pod koniec lat osiemdziesiątych XIX w. Ameryka zaczęła rozbudowywać flotę, która jeszcze w 1880 r. mniejsza była od marynarki Chile, Brazylii czy Argentyny. W 1889 r. sekretarz marynarki wojennej Benjamin Trący zabiegał o flotę okrętów bojowych, a współczesny mu historyk marynarki Alfred Thayer Mahan znalazł na to racjonalne uzasadnienie.¹⁹

Mimo że w rzeczywistości British Royal Navy (Brytyjska Królewska Marynarka Wojenna) chroniła Amerykę przed zakusami mocarstw europejskich, daleko było amerykańskim przywódcom do uznania w Wielkiej Brytanii protektora swego kraju. Przez cały wiek XIX Wielka Brytania uważana była za największego rywala interesów amerykańskich, a królewska marynarka za najpoważniejsze zagrożenie strategiczne. Nic dziwnego więc, że gdy tylko Ameryka zaczęła próbować sił, szukała sposobu, aby pozbyć się wpływów Wielkiej Brytanii na Półkuli Zachodniej, przywołując doktrynę Monroe, przy której wprowadzeniu Wielka Brytania odegrała tak pomocną rolę.

Wyzwania rzuconego Wielkiej Brytanii nie sposób nazwać delikatnym. W 1895 r. sekretarz stanu Richard Olney przywołał Doktrynę Monroe, aby ostrzec Wielką Brytanię, wykładając dobitnie nierówność sił. „Dzisiaj - pisał - Stany Zjednoczone mają praktycznie suwerenną władzę na tym kontynencie i zarządzenia ich są prawem w odniesieniu do przedmiotu, do którego stosuje się amerykańskie wstawiennictwo.” „Nieograniczone zasoby [Ameryki! w połączeniu z jej izolacją czynią ją panem sytuacji i praktycznie są nie do pobicia przez któreś czy wszystkie mocarstwa.”²⁰ Odżegnywanie się Ameryki od polityki siły ewidentnie nie dotyczyło Półkuli Zachodniej. Do 1902 r. Wielka Brytania zrzekła