Ey^cwdi (z.ifltwśY; Lwtawif ZyU»W;ewi& «2»*y>- sWwuUij v
308
V. SYSTEM REGIONALNY: EUROPA
rozróżnienie Butlera dwu, ściśle splatających się, stron tego procesu, formalnej -świadomych politycznych decyzji i nieformalnej - ekonomicznych, społecznych i kulturowych strumieni.
Integracja jako formalny, świadomy proces, mający za cel pogłębienie wzajemnych powiązań i wymiany między grupą krajów, może przybierać oczywiście różne formy.
• Ekonomiczna integracja - unie celne, porozumienia o wolnym hąndlu, wspólne rynki (liberalizacja wszelkiej ekonomicznej działalności, usunięcie 'Wszelkich ograniczeń w wymianie, tworzenie wspólnych lub podzielanych norm i regulacji miast różnych praw narodowych).
• Polityczna integracja - tworzenie instytucjonalnych mechanizmów i procedur podejmowania decyzji, lecz również kształtowanie wspólnych wartości i oczekiwań, pokojowe rozwiązywanie sporów i społeczno-polityczna spójność.
Naturalnie, nie brakuje bardziej złożonych podejść. Dwaj autorzy niemieccy, ze znamienną starannością, jeszcze w połowie lat 80. (Behrens i Noack, 1984, s. 136) wyszukali następujące rozumienia pojęcia integracji:
® proces prowadzący do utworzenia struktur federacyjnych,
• rozwijanie i doskonalenie przestrzeganych norm prawa ifllę dzyńar o cl o \y ego.
® rozwiązywanie we współdziałaniu zadań funkcjonalnych.
® zagęszczenie potoków komunikacyjnych,
• zmiana świadomości politycznej elit i/lub mas społecznych.
Powracając na twardszy grunt integracji ekonomi* /.inj, vv bardzo popular
nym podręczniku Wallace’ów znajduje się następujący • *■ liein.11 laz Integracji , |Ui nomlcznej:
® strefa wolnego handlu [free trade cirea) - żadnych widocznych ograniczeń w handlu między krajami członkowskimi,
a unia celna (customs imion) - strefa wolnego handlu plus wspólna zewnętrzna taryfa celna,
• jednolity rynek towarowy (internal commodity market) - unia celna plus swobodny przepływ dóbr (żadnych niewidzialnych ograniczeń w handlu),
• wspólny rynek (common market) - jednolity rynek towarowy plus swobodny przepływ usług, kapitału i pracy,
Tabela 18.1. Typy międzynarodowej integracji ekonomicznej
Forma działań Cel |
Strefa wolnego handlu |
Unia celna |
Wspólny ryiuek |
Unia ekono-miczna |
Pełną unia ekonomiczna |
Usunięcie taryf i kwot |
Tak |
Tak |
Tak |
Tak |
Tak |
Wspólna taryfa zewnętrzna |
Nie |
Tak |
Tak |
Tak |
Tak |
Ruchliwość czynników |
Nie |
Nie |
Tak |
Tak |
Tak |
Harmonizacja polityki gospodarczej |
Nie |
Nie |
Nie |
Tak |
Tak |
Pełne ujednolicenie polityki gospodarczej |
Nie |
Nie |
Nie |
Nie ---- |
Tak |
Ia/»
18. Regionalizm 309
* unia walutowa (monetary union) - wspólny rynek plus wspólna waluta,
• unia ekonomiczna (economic union) - unia walutowa plus wspólna polityka ekonomiczna.
Wallace i Wallace (1996, s. 128), na podstawie Balassa (1975) i Pelkmansa (1984) oraz Jovanovicia (1998, s. 11) przedstawiają typy międzynarodowej integracji ekonomicznej w sposób pokazany w tab. 18.1.
Gdy tylko członek GATT czy WTO (obecnie licząca 148 członków i 33 obserwatorów, z których niemal wszyscy są zaangażowani w rokowania o przystąpienie) zawiera porozumienie o integracji regionalnej (RIA - regional integration arrange-ment) bądź porozumienie o handlu regionalnym (RTA - regional trade agre-ement), odchodząc tym samym od zasady niedyskryminacji odzwierciedlanej w klauzuli najwyższego uprzywilejowania (most fcwored nation), na co zezwalają:
a) art. XXIV GATT (the Understanding on the Interpretation ojArtlcle XXIV oj the GATT 1994) o uniach celnych i strefach wolnego handlu,
b) Enabling Clause (i.c., the 1979 Dcclslon on DJ/erenllal and Mmc Ihiimi urąbie Treatment, lieclpmclty and Fuller 1‘iirHclpnllon <>l I lenelnplny Cnnn trles) l
(j Artlcle V o I Cl ATS <;/ R / 71 n w handlu milugnml, |< a u il x iw 1.1. ,mv | h uv latln niIC (t tym władze WT< > w < lenewlr,
Ocl 1948 do !!)!)•! i. zgłoszono 108 KTAs dotyczących handlu towarami, z. czego aż 38 przypadło na lala 1990-94. Do 1954 r. nastąpiło to w 2 wypadkach, w latach 1955-59 - w 3. 1960-64 - w 12, 1965-69 - w 8, 1970-74 - w 21, 1975-79 - w 19, 1980-84 - w 5, wreszcie 1985-89 - w 4. Inaczej mówiąc, do końca lat 50. zgłoszono ich łącznie 5, w ciągu dekady lat 60. było ich łącznie 20, by ulec podwojeniu w latach 70. Na lata 80. przypadło jednak ledwie 9. Stąd teza o gwałtownym, ponownym wzroście zainteresowania w latach 90. (Dent, 1997, s. 46-47; Jovanović, 1998, s. 362-385; serwer WTO).
Od utworzenia WTO w 1995 r. zgłoszono 130 RTAs, z czego część dotyczy handlu usługami. Spośród ok. 250 RLAs łącznie notyfikowanych do grudnia 2002 r., w mocy pozostaje ponad 170. Biorąc pod uwagę planowane i negocjowane, szacuje się, że w końcu 2005 r. liczba RTAs w mocy może zbliżyć się do 300.
Wspomniana teza o ponownym szybkim wzroście zainteresowań regionalną integracją po załamaniu się świata dwubiegunowego z trudem wytrzymuje jednak konfrontację ze szczegółowym wykazem zgłoszeń. Większość z nich dotyczy porozumień dwustronnych, nieprzystających do koncepcji regionalnej integracji. Wyjątkami są: 1) traktaty rzymskie (1958), 2) konwencja sztokholmska EFTA (1960), 3) CEFTA (1993), 4) NAFTA (1994), 5) CACM (1961), 6) CARICOM (1973), 7) traktat z Montevideo tworzący Stowarzyszenie Integracji Latynoamerykańskiej (1980), 8) traktat z Asunción tworzący MERCOSUR (1991), 9) porozumienie z Cartageny tworzące Andyjski Wspólny Rynek (1969), 10) trójstronne porozumienie Egiptu, Indii i Jugosławii (1968), 11) Rada Porozumienia o Współpracy Zatoki Perskiej (1984), 12) Wspólny Rynek Wschodniej i Południowej Afryki