DSC02422

czynny udział w bieżącym żyd u kultu-ralnyni I politycznym, uprawianie poezji dydaktycznej, fbyłoby zatem przypisać Asnyka do tej szkoły f^lh&foj jako jej prawowiernego adepta; mimo nlewąt-Jawap tfłacji jego pisarstwa z jej dorobkiem nasz poe-H może być uznany eo najwyżej za dalekiego krewnego aMhmtycznycb pamasistów. Nie zmienia to przecież fak-H n atwierdzenie owego pokrewieństwa dostarcza nam WtŚBtij wskazówki, umożliwiającej dotarcie do tego lite-mdkteco układu odniesienia, w którym będziemy mogli amfejsoowić poezję Asnyka.

2aaiim nadszedł rok 1863 i wybuchło powstanie, mają-W'*** Białą Górą szlacheckiej romantyki rewolu-rozcina już dwa okresy naszego romantyzmu, jego ittę szczytową i schyłkową, cezura lat 1848—1849, kładących kres nadziejom związanym z Wiosną Ludów. Nie tylko jednak wydarzenia polityczne liczą się w tym wypadku. W 1849 r. umiera Słowacki, Mickiewicz zaś po artykułach w „Trybunie Ludów”, a Krasiński po drugim, rozszerzonym wydaniu Psalmów przyszłości nie dorzucą już do swego dorobku pozycji o większym znaczeniu. Nie przewyższą też późniejszymi utworami wcześniejszych swych osiągnięć Goszczyński, Zaleski, Pol, a i najwybitniejszy przedstawiciel drugiego pokolenia romantyków, oporni nać o jego włoskich peregrynacjach I -kontaktach z tamtejsza poezją (choćby właśnie ów wspomniany wiersz Do..., mówiący o Shelleyu, któremu Carducd poświęcił jeden z najpiękniejszych swych utworów: Przed urną Percy Bysshe Shelleyu). Co zawdzięcza nasz poeta Francuzom, a co Włochom zarówno dawniejszym (Ugo Foscolo, Glacorno Leopardi), jak i nowszym, wśród których na pierwszym miejscu winien być wymieniony Giosue Carducd, nieraz uderzający w tony eneyfe-rycznego buntu, zwłaszcza we wczesnych swych tomach, Jak Inno a Smutna (Hymn do Szatana, 1863) czy Glambi ed epodl (Jo«*by i spody, IMS) — pieśniarz walki narodowej i patriotycznego bóAu, satyryk chłoszczący z pasją „nędzne pismaków i świętoszków plemię" — to już temat dla monografisty, nie na-tfojący aą do szerszego rozwinięcia w tym ■*- z konieczności — ■królowo traktującym swój przedmiot szkłem.

Kornel Ujejski, nie wypowie się później tak mocno i sugestywnie, jak w latach 1847—1848, kiedy daje się poznać jako autor Maratonu i Skarg Jeremiego.

Już jednak w latach czterdziestych, kiedy powstaje ruch „entuzjastów” i „entuzjastek”, kiedy oportunistycz-nie zmieszczaniałą stolicę Kongresówki świadomie i ce- ^x Iowo prowokuje „cyganeria warszawska”, wytrącając ją z umysłowej drzemki, zaczyna się w łonie romantyzmu ferment. W porównaniu z atmosferą kultywowaną w kołach Wielkiej Emigracji obniża się ton życia duchowego. Aktualna sytuacja kraju wymaga bowiem poczynań pisarskich i organizacyjnych o charakterze ściśle praktycznym, wymaga konieczności i przeciwdziałania nastrojom ideowego zobojętnienia i konformizmu. Prowadzi to w konsekwencjach do kryzysu literatury podejmującej dziedzictwo romantyzmu ukształtowane wzorami dzieł oraz postawy pisarskiej wieszczów. Pozostanie, oczywiście, na placu druga generacja romantyków, „wierna znakom”, do której prócz Ujejskiego zaliczyć by trzeba pi-, sarzy takich, jak Karol Baliński, Ryszard Berwiński, Karol Brzozowski, Włodzimierz Wolski, Roman Zmorski, Leonard Sowiński, Mieczysław Romanowski. Przeżyje ona swoje apogeum, kiedy w latach 1860—1864 wzbierze na nowo fala romantycznych porywów, kiedy nawet Anczyc, wracając do fary sowy ch wspomnień młodości, podejmie w swoim Tyrteuszu przejęty z Maratonu ton bojowej pobudki. Skoro jednak fala ta załamie się i opadnie, uczucia większości członków owej generacji wyrazi Sowiński, określający siebie jako pogrobowca minionej epoki.

A ci nie kultywujący romantycznej ortodoksji? Mniej będzie obchodzić nas w tym wypadku pisarstwo pojęte jako służba obywatelska, jako — słowami Kraszewskiego mówiąc — „pieczenie chleba razowego”, choć trudno przecenić jego rolę dla kultury narodowej w drugiej połowie XIX wieku. Nas interesuje ten świadczący o wewnętrznym kryzysie romantyzmu nurt literatury, którego reprezentantami będą pisarze tacy, jak Narcyza Żmichow-

XIX

ii*