DSCN2150

892    Apokaliptyha i eschainhtgM Starego Testamentu _____[44,11 -15 j

,4,16-171 Afiokall/ityka I eschatologia Starego Testamentu    893

swój Iml. j.ik podczas Wy jścia. Wolanie ik* sil nad-pr/vnxl/onuh o xl/.i się /. jawnej zawodności iw turałnych sonlkow m.M.uuh słu/yc pr/cobra/c mu sw uta

11    Najbardziej znamiennym fragmentem eschatologicznym jot nu' mo/c 1/ oni - aiih>-w icm oto Ja stw ar/.un nowe niebiosa i mm a zk* niiv Zdanie jest pow torzonc u Ap 21.1. co głów mc zadecydow ało o odniesieniu do 1 rito-l/aja-sza określenia apokaliptyku przez niektórych uczonych - mm Hansona Idea nowego stworzenia pojawiła się w \pOM>b rad\ kalin w księgach prorokow pr/edw \ gnantowy eh czy w Ag i Za. Natura jednak nowego stworzenia nie rożni sic od starego stworzenia, jak można by oe/e kiw ać Ludzie beda zy e długo - „nie osiągnąć stu lat będzie znakiem klątwy ~ (65.20). .Zbuduj domy i mieszkać w nich będą. zasadzą w mnice i będę jedli z mch owoce" (65,21) Jest to jednak nadał życie doczesne, jakie znamy , chociaż dłuższe i lepsze 1/ 65.25 cytuje dosłownie Iz 11.6

0    lezących razem wilku i baranku. Idea zbaw ienia we wczesnym protetYzmie powygnamowym nic rożni się zby tnio od w y rażonej w starszej tra dycji izraelskiej Rożni się natomiast znacznie od apokalips z II w przed Cht. w których pojaw iła sic w tara w zmartwychw stanie umarłych.

Znaczenie Iz 5666 dla rozwoju powygnanio-wej eschatologii polega na przedstawieniu kon-tekstu, w którym ro/wi ja ja się nadzieje eschatologiczne Nie należy jednak wyciągać z tego wniosku, ze nadzieje takie kwitły jedynie na obrzeżach społeczności żydowskiej. Ag i Za byli w mc mniejszym stopniu prorokami eschatologicznymi. jakkolwiek ich ideał odnowionej wspólnot) był odmienny. Obie grupy interesowały się najbliższą przy szłością ziemi Izraela. Należy oczywiście zauważyć, że o ikr „słudzy ’ z Iz 65,13 odznaczali się bezbronnością i słabością w łonie Judy, to ona sama pozostaw ała słaba w kontekście międzynarodowym; tak więc nawet w przypadku Ag i Za eschatologia była nadał wy razem nadziei słabych

12    (III) Wyrocznie o niepewnym datowaniu. Anonimowe wyrocznie Iz 56-66 można łączyć poniekąd z okresem powygnaniowym, ponieważ zdradzają pokrewieństwo z Iz 40*55

1    odzwierciedlają kontrowersje co do odbudowy świątyni. Inne wyrocznie powygnaniowe budzą więcej wątpliwości. Z wyjątkiem Jl wszystkie wyrocznie późniejsze od Ag i Za są anonimowe (Malachiasz nic jest prawdopodobnie imieniem własnym; słowo, które znaczy .mój posłaniec", wzięto z Ml 3,1). W żadnym przypadku nic mamy wyraźnego wskazania daty (Ml można sytuować mniej w ięccj w t/asach E/d, / uwagi na podjęcie-kwestii mał/enstw mics/anych, ale nawet i to nię jest pewne) Niektóre / wyroczni mają zwiąy^ /e starszymi księgami biblijnymi. Należy włączyć tutaj dodatki od redaktora do ksiąg prorockich np Am ^l),Sb 15. ora/ niektóre fragmenty wpro wadzono /a pomocą frazy „w owym dniu" w ca łym prorockim zbiorze (Blenkinsopp, IfłJstÓryof hvpli(\y 261-262; Ira/a ta przypomina eschatologiczny •Dzień Pański" Am 5,18; So 1,14; Jl 2,1 ud.) Bard/iej znaczące fragment)' eschatologiczne zawierają; Ml,JI. Hz 38-39, Za 914 i Iz 24-27.

13    (A) Księga Malachiasza. W przypadku Malachias/a można przy najmniej wskazać intrygujące go problemy. skorumpowani kapłani, mieszane małżeństw a i rozwody. Zapowiedź proroka; „Nagle przy będzie do sw ej św iątyni Pan, którego wy oczekujecie" (3.1) przypomina Dzień Pański w Am 9.1: .Widziałem Pana stojącego nad ołtarzem". Główny wkład Malachiasza w rozwój powygnaniowej eschatologii polega na wprowadzeniu anioła bądź posłańca, który przygotuje drogę Pana(3.1). W zakończeniu (3.23-24) posłańca utożsamia się z prorokiem Eliaszem. Ten sam motyw powraca w dokumentach z Qumran i w NT (-ł Apokryfy' 72.116; Zarys teologii NT 87,3). Utożsamienie z Eliaszem wynika z tradycji. według której Eliasz został wzięty żywy do nieba (2 Kri 2,11) i tym samym nie zakończył swojej ziemskiej misji. Eliasz i Henoch zostali wy różnieni, bo odeszli nie doznawszy cierpienia i śmierci. Tego typu postacie były w literaturze apokaliptycznej przedmiotem szczególnego zainteresowania.

14    (B) Księga Jocła. W rozdz. 1 -2 eschatologiczny język Dnia Pańskiego służy do ukazania skutków plagi szarańczy. Jednak rozdz. 3-4 traktują

0    w ydarzeniach czy sto eschatologicznych, dlatego zdaniem niektórych uczonych jest to dzieło innego proroka (np. Plóger. Uwocracy andlisdiatoio-RV 96-105). Rozdział 4 oskarża mieszkańców'lyru

1    Sydonu o sprzedaż Żydów Grekom. W odpowiedzi na takie poniżenie bezbronnych Żydów', prorok snuje wizję sądu nad narodami w Dolinie Jozafata i śni o utopijnym państwie Żydów, kiedy to Bóg wylawszy' swego Ducha (3,1; por. Dz 2,16-21) przemieni Judę, tak że góry ociekać będą winem. Te eschatologiczne wyrocznie przypominają inne teksty prorockie (o darze ducha zol). Ez 36,27; o przeobrażeniu gór zol). Am 9,13).

15    (C) Księga Ezechiela 38-39. Słynne pro roctwo przeciw Gogowi w Ez 38-39 jest - podobnie jak Jl 4 - rodzajem fantastycznego obrazu pomsty wywartej na narodach. Poniekąd proroctwo to jest oparte na dawnym lemacie „walki z na

„ułatw", który występuje np. w Ps 2 i który można uważać za adaptację mitu o walce boga z mo _f/Cni i jego potworami - częsty temat w poezji Ińhlijncj (zob Day. God'S Conflict (-> $ 6) 125* 138). Szczegóły zaczerpnięto jednak z różnych zro ₍lcł i ukazane są jako spełnienie starego proroct wa ,38.17). Imię Gog ma być może związek ze słyń-_nvni królem Gygcscm z Lidii, proroctwo jednak nie naw iązuje do rzeczywistej historii czy geografii |cst to raczej fantastyczny obraz, w którym z całą jaskrawością przeciwstawiono Izrael innym narodom Wątki poruszone w tych rozdziałach wykorzystano w- podobny sposób w Ap 19.17-21 i 20,8-.|0. Można tu zaobserwować narastającą w okresie powygnaniowym tendencję do traktowania wcześniejszego profetyzmu nic jako zapowiedź konkretnych kryzysów, takich jak najazd asyryjski czy babiloński, ale jako zapowiedź końca dziejów. !(>    (D) Księga Zachariasza 9*14. Panuje

powszechna zgoda co do tego. że Za 9*14 nie jest dziełem tego samego autora co Za 1-8. Nic ma jednak jednomyślności w kwestii czasu powstania tych wyroczni. Według najpopularniejszej hipotezy Za 9 odzwierciedla podboje Aleksandra Wielkiego. Paul Hanson natomiast postrzega Za 9 jako ponowne opracowanie pewnego wzorca mitologicznego, po usunięciu konkretnych historycznych odniesień. Autor ten usiłuje połączyć Za 9-14 z konfliktem w łonie powygnanio-wej wspólnoty', uzewnętrznionym w Iz 56-66. Niektórzycgzcgcci bronili nawet przedwygnanio-wego pochodzenia Za 9 (streszczenie poglądów zob. w: Hanson, Dawn of Apoęalyptic 287-292; oraz B. Childs. 6/075475-476). Rozdziały 911 zdają się odzwierciedlać całkiem konkretne wydarzenia historyczne, nie wiadomo jednak jakie. Alegoria pasterzy w rozdz. 11 ocenia krytycznie przywódców izraelskich i żydowskich, ponieważ zaniedbują swoje stado, a rozdz. 9 jest wyrazem nadziei na przyjście sprawiedliwego i pokornego króla. Przynajmniej te rozdziały, jak się wdaje, odzwierciedlają niezadowolenie wspólnoty żydowskiej z aktualnych przywódców.

Rozdziały 12-14 składają się głównie z wyraźni eschatologicznych, poprzedzonych formułą „wowym dniu". Tematem przewodnim jest stwierdzenie: „Wszy stkie ludy. które targnęły się najemzalem, będą zniszczone" (12,9). Jak w przypadku Ez 38-39, tak i tu nie wiadomo, czy' wyrocznie te powstały pod wpływem konkretnych wydarzeń, czy jedynie odzwierciedlają odczucia nielicznego, słabego ludu. Głębię odczuć oddaje klęska. jaką Pan porazi narody (14,12); „rozpadnie się Ich ciało, chociaż jeszcze trzymać się będą na nogach". Reszta z narodów przyjdzie do Jerozoli

my. aby obchodzić Święto Namiotów (14,16) Wyrocznie te wyrażają ten sam ideał zbawienia co Dcutcro-l/ajjs/ i Ag 2.7-9 - odnowiona Jerozolima będzie ośrodkiem kultu dla całej ziem* Gwałtowność konfliktu z narodami i pewien nieład scenariusza eschatologicznego odzwierciedla ją zanik rozbieżności pomiędzy obiecany m /ba Wleniem a okolicznościami historycznymi 17    (E) Księga Izajasza 24-27. Najbardziej in

trygującymi sposród wszy stkich wyroczni eschatologicznych okresu powygnaniowegosa wyrocznie zawarte w „Apokalipsie Izajasza" Księga Izajasza 26.44-50). Jeśli chodzi o formę literacka, rozdziałów tych nie można nazwać apokalipsa; są to wyrocznie, a nie wizje czy wędrówki w zaświaty. W ich przypadku również brak zgody co do czasu ich powstania. Sugerowany okres sięga od VI w do Ił w. (zob. WR. Millar. Isatah 24-2¹ andthe Orf-gins of AfKKWłyptlc | Missouła. 197611-22) Dyskusja skupiła się na identyfikacji .warownego ogrodu", którego zniszczenie zostało ogłoszone (25.2: 27,10). Wy mienia się Babilon, Samarię, a nawet Jerozolimę. W rzeczywistości nie jest pewne, czy cały czas chodzi o to samo miasto; niektóre wyrocznie mogą być niezależne od pozostałych.

O tym. że dla badacza eschatologii żydowskiej ta enigmatyczna kompozycja jest rak intrygująca, decyduje sposób wykorzystania przez nią tradycji mitologicznych. Rozdział 24. posługując się terminologią kosmiczną, maluje sugestywny*, poetycki obraz spustoszenia („upusty otworzą się w górze i podwaliny ziemi się zatrzęsą". Iz 24.18) .Nastąpi w ów dzień to. iż Pan skarżę wojsko niebieskie tam, w górze i królów ziemskich tu - na dole Zostaną zgromadzeni, uwięzieni w lochu; będą zamknięci w więzieniu, a po wielu latach będą ukarani" (Iz 24.21-22). Fragment fen zakłada najwyraźniej opowieść o buncie wojska niebieskiego, której nigdy nie przyłączą się na kartach Biblii. choć pewne sugestie można znaleźć w Psalmach (zwł. Ps 82) Motyw powraca w niekano-nicznej apokalipsie I Hen 18-19. Aluzja w Iz 24 dopuszcza możliwość, że Żydom okresu powy • gnaniowego znana była znacznie obszerniejsza mitologia niż ta, która ostała się w kanonie biblijnym. Inne mitologiczne aluzje można obecnie zrozumieć w świetle kananejskich mitów z l ga rit. W Iz 25,641 czytamy, iż „na tej górze” Bóg przygotuje wielką ucztę i na zawsze zniszczy śmierć. Śmierć (Mot) to bóstwo kananejskie. wróg Baala, boga płodności (A\FT138-140). Mówiliśmy juz o nawiązaniu do mitu o Lewiatanic w Iz 51.9-10 (-»j 6). gdzie został on skojarzony z Wyjściem, a następnie z uwolnieniem z niewoli babilońskiej W Iz 27.1 wybiega on w przyszłość. Ma być sto-