DSCe68

NEURO PSYCHOLOGIA

NEURO PSYCHOLOGIA

w zakresie specyficznych funkcji pamięciowych, chociaż we wszystkich tych przypadkach współwystępowały odchylenia od normy, dotyczące funkcji umysłowych oraz osobowości, i dlatego najlepiej pasowałyby one do kategorii otępienia wzgórzowego.

Autorami dalszych doniesień potwierdzających specjalizację półkulową są Ghidoni i in. (1989), Ino i in. (1989) oraz Okada i in. (1991). Jeden pacjent z krwiakiem w przyśrodkowej części lewego wzgórza wykazywał jednak nie tylko, jak oczekiwano, znaczny deficyt pamięci werbalnej, ale także trudności w kilku pamięciowych zadaniach figuralnych (Brown i in., 1989).

Jedyny w swoim rodzaju przypadek rany kłutej wzgórza grzbietowego w lewej półkuli opisywano przez wiele lat (Teuber i in., 1968; Squire, Slater, 1978; Squire, Moore, 1979). Ponieważ umiejscowienie uszkodzenia określono za pomocą tomografii komputerowej, precyzyjna definicja anatomiczna nie jest możliwa. Jednak stwierdzono, że w tym przypadku zachowana była percepcja, funkcje poznawcze i prawidłowy stan czuwania oraz występowała amnezja specyficzna głównie dla materiału werbalnego. Ponadto, wskutek porażenia mięśni okoruchowych pacjent nie mógł skierować spojrzenia w górę - podobny objaw połączony z utratą pamięci opisywano w wielu przypadkach obustronnego zawału wzgórza, co przemawia za podobną lokalizacją uszkodzenia. Tak samo jak chory, którego badali Speedie i Heilman (1982), pacjent ten miał trudności ze złożonym materiałem niewerbalnym (Figura Reya), lecz prosty materiał tego typu nie sprawiał mu problemów. Takie trudności opisano również przy amnezji wskutek uszkodzenia lewej tętnicy mózgu tylnej (Signoret, Lhermitte, 1976). Ich główną przyczyną może być deficyt kodowania werbalnego, które stosuje się wtedy, gdy materia! staje się złożony. Badania nad pacjentami po operacji

stronnego zawału wzgórza w lewe] półkuli u 33-letniego mężczyzny. Po nagłym wystąpieniu splątania i zaburzeń orientacji pacjent nie był w stanie niczego zapamiętać. Splątanie wycofało się, natomiast pozostała głęboka werbalna niepamięć następcza przy normalnej pamięci wzrokowej (zdolności rozpoznawania wzrokowego). Stwierdzono też obecność niektórych objawów „czołowych”. Chociaż izolowane zawały wzgórza zdarzają się rzadko, jednak taka czysta amnezja werbalna przy jednostronnych uszkodzeniach wzgórza w lewej półkuli została dobrze udokumentowana (Parkin i in., 1994; Rousseaux i in., 1995; Sodeyama i in., 1995). Sodeyama i in. (1995) dokonali również przeglądu opublikowanych w literaturze przypadków utrzymującej się amnezji werbalnej, zwracając przy tym uwagę na lokalizację uszkodzenia. Okazało się, że podobnie jak u ich pacjenta, do struktur najbardziej uszkodzonych należały: droga su-teczkowo-wzgórzowa, jądro brzuszno-boczne, dolna część jądra przyśrodkowego oraz wstęga przyśrodkowa rdzeniowa.

Opisy amnezji niewerbalnej przy zawałach prawostronnych są mniej częste. W dawno opisanym przypadku uszkodzenia większej części jądra grzbietowo-przyśrodkowego wskutek jednostronnego zawału wzgórza w prawej półkuli (Speedie, Heilman, 1983) stwierdzono amnezję następczą w zakresie materiału wzrokowo-przestrzennego przy zachowanej zdolności zapamiętywania materiału werbalnego. U tego pacjenta także wystąpiły objawy „czołowe”. W innym przypadku zawału prawego wzgórza w ostrej fazie pojawiła się amnezja niespecyficzna, która częściowo się wycofała, przechodząc w trwałą, wyłącznie niewerbalną amnezję w stadium chronicznym (Takamatsu i in., 1990).

Pięć przypadków zawału wzgórza, trzy po stronie lewej i dwa po prawej, które opisali Graff-Radford i in. (1984), potwierdza odmienne role lewego i prawego wzgórza

MIĘDZYMÓZGOWIE

usunięcia wzgórza (thalamotomy) z powodu zaburzeń ruchowych dodatkowo potwierdziły dysocjację między funkcjami lewego i prawego wzgórza (Krayenbuhl i in., 1965; Ojemann i in., 1968; Shapiro i in., 1973). To samo potwierdziła stymulacja mózgu podczas operacji (Ojemann, Fedio, 1968; Oje-mann, 1971,1977,1979,1981; Ojemann i in., 1971; Fedio, Van Buren, 1975). Wyczerpujący przegląd opublikowali Mateer i Ojemann (1983). Podobnie jak we wszystkich zagadnieniach dotyczących asymetrii funkcjonalnej półkul, również tutaj zdarzają się jednak wyjątki i czasami opisywano amnezję po uszkodzeniach prawostronnych (Akiguchi i in., 1987; Tsoi i in., 1987).

Przedstawiono tutaj tylko próbkę bardzo obszernej literatury na temat skutków uszkodzeń wzgórza.

Na zakończenie trzeba wspomnieć, że takie przypadki, jak ten, który opisali Daum iAckermann (1949b), ciągle przypominają nam o ścisłym związku wzgórza z płatami czołowymi. Pacjent ten po uszkodzeniu prawego wzgórza wykazywał nie tylko specyficzną utratę pamięci (wzrokowo-przestrzennej), ale także charakterystyczne dla uszkodzenia płatów czołowych trudności pamięciowe i takie cechy zachowania, jak drażliwość i roz-hamowanie. Nadal pojawiają się opisy kolejnych przypadków (Eslinger i in.. 1991; Sandson i in., 1991; Hashimoto i in., 1995). Takie przypadki prawdopodobnie zdarzają się częściej, niż można by sądzić na podstawie literatury kazuistycznej. Wiele danych świadczy o słuszności stanowiska Cramona i jego współpracowników (1985) oraz innych autorów, że dla wystąpienia amnezji zasadnicze znaczenie ma uszkodzenie połączeń istoty białej, na przykład drogi suteczkowo-wzgórzowej, nie zaś uszkodzenie jąder wzgó-iza. Potwierdza to pogląd jasno wyrażony dawno temu przez Warrington i jej kolegów, że różne postacie amnezji w rzeczywistości stanowią zespół dyskoneksji (Warrington, Weiskrantz, 1982; Warrington, 1985). Taki pogląd wyjaśniałby przypadki pacjentów, które opisali Daum i Ackermann (zob. wyżej) oraz Summers (2002), a w których amnezja współwystępuje z „czołowym” zespołem zaburzenia funkcji wykonawczych.

Nie ulega również wątpliwości, że w niektórych przypadkach amnezji wzgórzowej pewne zdolności pamięciowe mogą być zachowane (np. Nichelli i in., 1988).

Afazja wzgórzowa

Wiele dawnych doniesień dotyczy zaburzeń językowych wskutek krwotoku w obrębie wzgórza, lecz systematyczne badania nad afa-zją wzgórzową zaczęły się chyba od artykułu Fishera (1959). Chociaż stosunkowo rzadkie, jednak różne prace poświęcone skutkom krwotoku i zawału lewego wzgórza, które pojawiły się w ciągu ubiegłych 45 lat, potwierdziły obecność afazji (której zwykle nie spotyka się przy krwotoku w obrębie prawego wzgórza), a także umożliwiły określenie charakterystycznych cech tego zaburzenia (Bu-giani i in., 1969; Ciemins, 1970; Fazio i in., 1973; Samarel i in., 1976; Walshe i in., 1977; Elghozi i in., 1978; Cappa, Vignolo, 1979; De-meurisse i in., 1979; Mazaux i in., 1979; Reynolds i in., 1979; Damasio i in., 1982b; Maza-ux, Orgogozo, 1982). Jeden przypadek afazji po krwotoku w obrębie prawego wzgórza opisano u osoby leworęcznej (Kirschner, Ki-stler, 1982).

Argumentowano, że za wystąpienie bardziej globalnej afazji może być odpowiedzialne nie tyle zniszczenie ograniczone do samego wzgórza, lecz raczej uszkodzenia spowodowane przez krwotok, który ma rozleglejsze następstwa niż zawał. Potwierdza to obserwacja, że w niektórych przypadkach afazja z czasem się wycofuje, chociaż szanse na całkowity powrót do zdrowia po krwotoku są