DSC07118 (3)

Funkcja psychohigieniczna

Ostatnią z omawianych funkcji, którą można określić jako zapewniąjącą zdrowie psychiczne społeczeństwa jest funkcja psjehohigieniczna. Wprowadzenie nowego terminu ma na celu zwrócenie uwagi na podstawowe znaczenie faktu, że dobrze funkcjonująca rodzina kształtuje człowieka dojrzałego emocjonalnie i psychicznie zrównoważonego. I w tej dziedzinie rodzina spełnia zadanie zarówno wobec społeczeństwa, przyczyniając się do zabezpieczenia dobrego stanu jego zdrowia psychicznego, jak i wobec swych członków przez zaspokajanie wielu takich potrzeb, jak potrzeba poczucia bezpieczeństwa, poczucia stabilizacji, oddźwięku emocjonalnego, poczucia przynależności, możliwości wymiany uczuć, a także stwarzanie warunków dla rozwoju osobowości swych członków. We właściwie funkcjonującej rodzinie są wzajemnie zaspokajane potrzeby miłości, bliskiego kontaktu, zrozumienia i wymiany uczuć, uznania i szacunku. Jednostka znajduje w rodzinie możliwość realizacji potrzeby samourzeczywistniania, własnego rozwoju oraz wzbogacania swej osobowości. Funkcja ta przyczynia się do spójności małżeństwa i rodziny i inaczej można ją określić jako emocjonalną albo integracyjno-ekspresyjną. Ponieważ ma ona podstawowe znaczenie dla rozwoju zdrowia psychicznego członków rodziny, należy podkreślić jej psychohigieniczny charakter. Zaspokajanie wyżej wymienionych potrzeb psychospołecznych przez rodzinę spełnia ważną rolę profilaktyczną, gdyż zapobiega powstawaniu zaburzeń emocjonalnych u jednostki. Obecnie zaspokajanie tych potrzeb jest odczuwane przez poszczególnych członków rodziny jako pierwszoplanowe. We współczesnej rodzinie funkcja zabezpieczająca zdrowie psychiczne oraz funkcja socjalizująca stają się centralnymi z punktu widzenia interesów całego społeczeństwa i fakt ten stanowi także jeden z symptomów przemian rodziny.

Innym z istotnych symptomów zmian są przemiany wzajemnych stosunków w rodzinie zarówno między małżonkami, jak i między pokoleniami. Można scharakteryzować je jako przejście od więzi raczej rzeczowych w godzinie (zwłaszcza wówczas, gdy rodzina była związana z~ warsztatem produkcyjnym) do więzi głównie, osobistej oraz przejście od możliwości istnienia dystansu emocjonalnego w rodzinie dawnej, akceptowanego w formie ceremonialnego zwracania się do siebie, do bardziej spontanicznej wymiany uczuć i bezpośredniej ich ekspresji. Obecnie od wzajemnych postaw małżonków wobec siebie zależy w znacznej mierze spójność rodziny, młodzi bowiem w związkach rodzinnych szukają oddźwięku emocjonalnego, miłości, przyjaźni oraz partnerstwa.

Można wymienić kilka typów postaw emocjonalnych sprzyjających integracji rodziny: i tak akceptacja współmałżonka, współdziałanie z nim, uznawanie swobody jego aktywności i poszanowania praw są postawami umacniającymi integrację. Natomiast odtrącanie go, unikanie z nim kontaktu, względnie nadmierne ochranianie czy nadmierne wymaganie, krytykowanie

go, stosowanie przymusu powodują dysharmonię i osłabiają spójność małżeństwa (Ziemska, 1977).

Wymienione postawy pozwalają scharakteryzować wzajemne stosunki między małżonkami, jak również między rodzicami i dziećmi czy między najstarszym pokoleniem a młodszym czy najmłodszym, tzn. między teściami a zięciem czy synową oraz między dziadkami a wnukami (Ziemska, 1973).

Przy zaznaczającym się wzroście indywidualizmu w rodzinie istotne dla poczucia bezpieczeństwa i stabilności rodziny są zarówno pozytywne relacje emocjonalne między członkami rodziny, jąkjównież konieczność kierowania się w postępowaniu interesami grupy rodzinnej jako całości oraz umiejętność harmonizowania celów indywidualnych członków rodziny — głównie rodziców — z celami całej grupy rodzinnej. Problem ten wiąże się ściśle z systemem wartości rodziny jako całości oraz z systemami wartości jednostek, a szczególnie z powstawaniem wspólnego systemu wartości w małżeństwie.

Każda bowiem jednostka w rodzinie ma odrębny system wartości. Przed zawarciem małżeństwa przyszli małżonkowie zwykle starają się poznać nawzajem, a następnie wspólnie akceptowane wartości stają się zrębem mniej lub bardziej spójnego systemu wartości małżeńskich. W okresie trwania małżeństwa i rodziny natomiast ten układ wspólnych wartości zmienia się i przekształca. Pewne wartości pojawiają się, inne znikają, a niektóre zmieniają miejsce w hierarchii ważności. System wartości całej rodziny jest zatem systemem dynamicznym, podobnie jak system wartości małżonków czy innych członków rodziny.

Nawet przy znacznym zaangażowaniu poszczególnych członków w życie rodziny ich systemy wartości nie są zazwyczaj w pełni tożsame z systemem wartości rodziny czy wartości wspójnych. Zakresy systemów wartości poszczególnych członków są szersze niż zakresy systemu wartości rodziny i wzajemnie się przecinają. Należy przypuszczać, że im większy jest zakres wartości wspólnych dla członków_rQęłziny, tym mnjęj bywa konfliktów,, a rodzinę cechuje większa spójność. Pozostaje jednak problem wartości, które me są wspólnie akceptowane w rodzinie: czy są one mniej czy bardziej zgodne z wartościami wspólnymi oraz jaki jest stosunek poszczególnych członków rodziny do wartości akceptowanych jedynie przez jednostkę? Dla więzi rodzinnej i małżeńskiej ma znaczenie tak akceptacja wartości wspólnych, jak również stosunek jednego współmałżonka do wartości uznanych przez drugiego małżonka. Można wymienić kilka typów postaw woheę wartości uzna-nych przez współmałżonka ^względnie innego członka rodziny);,

1.    Współmałżonek stara się poznać wartości uznawane przez drugiego małżonka (oraz ewentualnie przez jego rodzinę), ale nie aprobuje ich i odrzuca, akceptuje natomiast własne, odrzuconych wartości nie toleruje. Taka postawa wywołuje konflikt.

2.    Małżonkowie tolerują wzajemnie swoje systemy wartości, uznając ich równorzędność, sprzyja to ich życiu obok siebie, ale nie razem.

251