image005

ny przeszukuje informacje: na podstawie kolejności, w jakiej otwierane są okienka, można stwierdzić, czy badany zdobywa informacje, poruszając się w obrębie jednej wskazówki, kolejno otwierając komórki dotyczące wszystkich kandydatów. Taki sposób przeszukiwania informacji odpowiada niekompensa-cyjnej⁴⁶ strategii podejmowania decyzji. Przeszukiwanie zgodnie z zasadami strategii kompensacyjnej , oznacza systematyczne pozyskiwanie informacji o jednym kandydacie na podstawie dostępnych wskazówek.

Potrzeba domknięcia w jednym eksperymencie była mierzona Skalą Potrzeby Poznawczego Domknięcia (Kossowska, 2003a), a w innym wzbudzana poprzez manipulację presją czasu. Zgodnie z oczekiwaniami okazało się, że osoby o wysokiej potrzebie domknięcia (zarówno wzbudzonej sytuacyjnie, jak i dyspozycyjnej) w porównaniu z tymi o niższym jej nasileniu, mniej czasu poświęcają na poszukiwanie informacji, w ogóle krócej podejmują decyzję orazjstotnie więcej czasu poświęcają wskazówce najbardziej trafnej w' stosunku do czasu poswęćoneg^ini^m,wskazówkórnTOznacza to, że potrzeba domkrilęćialstot-nie ograniczała zakres wskazówek, jakie uczestnicy eksperymentu brali pod uwagę przy wyborze kandydata w zadaniu decyzyjnym. Co więcej, powodowała, że badani koncentrowali się na wskazówce obiektywnie najtrafniejszej i to ona stawała się dla nich podstawą do podjęcia decyzji.

W opisanych powyżej przypadkach procesy ograniczania zakresu poszukiwania i przetwarzania informacji powodują, że proces krystalizacji sądu, czyli przejścia z fazy „chwytania” informacji do fazy ich „zamrażania”, zachodzi stosunkowo szybko. W tym wypadku fazę „chwytania” można przyrównać do fazy otwarcia na informacje - w omówionych eksperymentach po prostu trwa ona krótko. Konsekwencją jest szybkie sformułowanie sądu na podstawie pewnych informacji, ale ani nie konkretnych, nie najlepszych, ani nie pełnych. W tym przypadku trudno mówić o sztyvyności.

.Są jednak i takie przykłady, które wyraźnie pokazują, że faza „chwytania” może być za_szty\yność i sztywne zachowania odpowiedzialna. Na przykład wówczas, gdy_ poszukujemy!konkretnych informacji odpowiadających istnieją-cym już strukturom wiedzy: przekonaniom, schematom lub stereotypom. Dijks-terhuiś"i współpracownicy (1996) w jednym ze swoich eksperymentów pokazali, że osoby o wysokim poziomie dyspozycyjnej potrzeby domknięcia, w porównaniu z osobami o niskim jej poziomie, proszeni o ocenę poszczególnych osób,

⁴⁶ Strategie decyzyjne są to algorytmy i heurystyki używane przy podejmowaniu decyzji. Można je podzielić na dwie szerokie kategorie: strategie kompensacyjne i niekompensacyjne (np. Gige-renzer i Todd, 1999). Różnią się one przede wszystkim liczbą informacji wykorzystywanych do podjęcia decyzji, a tym samym czasem potrzebnym na podjęcie decyzji. Podstawowa, definicyjna różnica jest jednak związana ze sposobem korzystania z dostępnej informacji. W procesie podejmowania decyzji porównywane są dwie lub więcej alternatywy decyzyjne na podstawie jednego lub więcej atrybutów (wymiarów). Strategie kompensacyjne i niekompensacyjne różnią się sposobem, w jaki wykorzystują wagi, czyli informacje o ważności atrybutów - strategie kompensacyjne wymagają zsumowania (integracji) wag, natomiast strategie niekompensacyjne umożliwiają wybór na podstawie jednego atrybutu, nie integrując pozostałej informacji. W języku polskim o strategiach decyzyjnych piszą Falkowski i Tyszka (2001).

należących do grupy tak zwanych „pseudokobiców” sportowych (stereotyp negatywny), odtworzyli istotnie więcej informacji stereotypowych aniżeli nie-stereotypowych podanych w opisie,zachowania tych osób, w ogóle oceniali ich bardziej stereotypowo oraz oceny te były mniej zróżnicowane. Takie wyniki uzyskano także wówczas, gdy ocenianą grupą były pielęgniarki (stereotyp pozytywny). Tym samym pokazali, że to nie Walencja zaktywizowanego stereotypu (negatywność versus pozytywność) wpływa na tendencję do korzystania z niego w procesie sądzenia. Z kolei Kunda i Sinclar (1999) pokazali, że^potrzę^ ba domknięcia wzmacnia tendencję do formułowania_sądów-na-podstawie„zak^ tywTzowanej wiedzy stereotypóweTW przeprowadzonych przez nich badaniach studenci oceniali profesora kobietę, który wystawił im niską ocenę, bardziej negatywnie aniżeli profesora mężczyznę, który zachował się dokładnie tak samo. Te różnice jednak zanikały, gdy profesor kobieta i profesor mężczyzna wystawiali im oceny wysokie. Podobne wyniki badacze ci uzyskali w innym eksperymencie, w którym badani otrzymywali pozytywną i negatywną informację o wyniku swojej aktywności sportowej. W jednym wypadku informacja ta była podawana przez trenera członka stereotypizowanej grupy (Afroamerykanina lub kobietę), w innym - członka grupy niepodlegającej stereotypizacji (białego mężczyznę). Okazało się, że najgorzej oceniany był trener kobieta oraz trener Afroamerykanin, w sytuacji, gdy dostarczali badanym negatywnej informacji zwrotnej o ich wynikach sportowych. Zdaniem badaczy, w obu opisanych sytuacjach została wzbudzona motywacja do utrzymania samooceny zagrożonej negatywną informacją zwrotną poprzez dyskredytowanie osoby oceniającej.

A ponieważ prawdopodobnie negatywny stereotyp profesora kobiety w pierwszym badaniu i trenera kobiety oraz trenera Afroamerykanina w drugim, w sytuacji typowej dla wysokiej potrzeby domknięcia, został zaktywizowany szybciej, stał się on podstawą^ószacowań.

(^Mayseless i Kruglanski (1987) w jednym z eksperymentów pokazali, że ograniczenie przetwarzania informacji w sytuacji wzbudzonej potrzeby domknięcia dotyczy nie~tylko aspekuTilościowego poszukiwanych i przetwarzanych informacji, ale i ich aspektu jakościowego. Okazało się, że osoby o podwyższonej potrzebieTdomknięcia, w porównaniu z osobami o niższym jej natężeniu, poszukują¹ i nformacj iraczej - prototypowej. na _temat danej kategorii aniżeli diagnostycznej,, pozwalającej odróżnić kategorie od siebie. W eksperymencie osoby te, odpowiadając na pytanie eksperymentatora, czy osoba przeprowadzająca wywiad jest artystą malarzem, uwzględniały typowe cechy malarza (np. charakteryzuje go styl bycia typowy dla artystycznej bohemy lub ma artystyczne zdolności). Nie poszukiwały natomiast informacji, które pozwoliłyby odróżnić malarza od na przykład architekta, choć większość charakterystyk malarza nadaje się także do opisu architekta. Z kolei osoby o wzbudzonej potrzebie do unikania domknięcia koncentrowały się na poszukaniu informacji, które pozwoliły te dwie kategorie od siebie odróżnić. Wydaje się więc, że u osób o podwyższonej potrzebie domknięcia raz sformułowana hipoteza: ,jest malarzem” prowadzi do jej potwierdzania poprzez koncentrowanie się na informacjach typo-