image009

1

•V. wnk_ti\ęjtł (>ovi •> »""*

przyjmowanie cudzej perspektywy, ale tylko w sytuacji, gdy uczestnik był wystawiony na informacje o osobie niepodobnej do siebie. Nie stwierdzono natomiast różnic, gdy bohater wywiadu wykazywał podobieństwo w zakresie rozbieżności ja. Ten sam wzór wyników uzyskano, biorąc pod uwagę inny wymiar empatii - współczucie dla innych. Oznacza to, iż^udność_w_przyjmowaniu cudzej perspektywy_ujawnia.się podjypływem^ potrzeby domknięcia^ ale tylko wtedy, gdyjej^przyjęcie.wymaga od uczestnika eksperymentu'podjętfiTźfiaćz-^nego wysiłku.poznawczego. Trudniej jest bowiem zobaczyć świat z cudzej perspektywy, gdy jest ona całkowicie różna od własnej, niż wówczas gdy niewiele odbiega od własnego sposobu interpretowania rzeczywistości.

W drugim eksperymencie założono, że jeżeli wzbudzenie potrzeby domknięcia redukuje możliwość bycia empatycznym, to jej obniżenie powinno doprowadzić do zachowań empatycznych - zarówno poznawczych, związanych z przyjęciem cudzej perspektywy, jak i emocjonalnych, związanych ze współczuciem. Eksperyment przebiegał dokładnie tak jak poprzedni, przy czym wprowadzono manipulację motywacją do bycia poprawnym, która-jak pokazały wcześniejsze badania (np. Mayseless i Kruglanski, 1987) - skutecznie wzmaga zaangażowanie w intensywną aktywność poznawczą. W tym celu połowę uczestników poinformowano, że w dalszej części eksperymentu nastą-pi spotkanie z bohaterem wywiadu, a odbędzie się ono w ramach psychologicznego programu samopomocy studenckiej. Tym razem okazało się, że osoby nastawione na spotkanie z bohaterami wywiadów były bardziej skłonne przyjmować cudzy punkt widzenia.

Można więc uznać, że zdolność przyjmowania cudzej perspektywy, a tym samym kompetencje społeczne zależą od typu wzbudzonej motywacji do domykania i unikania domknięcia. Zdolność do interpretowania zdarzeń z punktu widzenia innej osoby przede wszystkim daje szanse na podejmowanie zachowań elastycznych i dopasowanych⁵ do sytuacji. Takie zachowania sprzyjają nawiązywaniu i utrzymywaniu pozytywnych relacji z innymi ludźmi. Potrzeba domknięcia, ograniczając wysiłek poznawczy niezbędny do tego, by zobaczyć świat oczyma drugiej osoby, prowadzi tym samym do zachowań mniej dopasowanych do kontekstu interpersonalnego. Dzieje się tak jednak tylko wówczas* gdy owe perspektywy uczestników interakcji wyraźnie różnią się od siebie. To właśnie przełamanie nawykowego sposobu widzenia świata jest trudne i wymaga wzmożonego wysiłku poznawczego, a potrzeba domknięcia wydatnie wysiłek ten redukuje.

5.2.2. Dopasowywanie przekazu do wymagań odbiorców

Kluczowym zagadnieniem w teorii komunikacji międzyludzkiej jest dopasowanie przekazu do wymagań odbiorców (Clark i Murphy, 1982). Badać* twierdzą, że owo dopasowywanie (audience design) dokonuje się na bieżą* w trakcie komunikowania. Polega na korzystaniu z informacji zwrotnych,

nących zarówno z komunikatów werbalnych, jak i niewerbalnych słuchającego (np. Horton i Keysar, 1996; Krauss i Fussell, 1991). Podstawowym procesem odpowiedzialnym za owo dopasowywanie jest poszukiwanie wspólnego gruntu dla porozumienia (common ground), czyli wiedzy, przekonań, przypuszczeń, które uczestnicy procesu komunikowania podzielają, a tym samym odwoływanie się do nich zapewnia porozumienie. Proces ten wymaga nieustającego testowania hipotez na temat tego, co o owej wspólności stanowi. Ważne wydają się dwa momenty: (1) punkt wyjścia, w jakim znajduje się komunikujący, czyli to, jaką hipotezę na temat tego, co wspólne, przyjmuje on na początek, oraz (2) stopień, w jakim wstępna hipoteza ulega modyfikacjom pod wpływem dodatkowych danych. Punktem-Wyjścia, jak pokazują badania, jest zwykle_wiedza i przekonania mówiącego^ które ten projektuje na słuchaczy (np. Horton i Keysar, 1996). Dlatego też wszelkie ograniczenia w poszukiwaniu i przetwarzaniu informacji (np. presja czasu, presja społeczna) w sytuacji komunikowania prowadzą do obrony założeń wyjściowych mówiącego. Można więc było założyć, że wysoka potrzeba domknięciajbędzie redukować wysiłek komunikującego w celu poszukiwania wspólnych .ze słuchającym^odniesleńTOsóba o wysokiej potrzebie domknięcia będzie raczej.skłonna zamykać się we własnychjnterpre-tacjach, szukać odniesień w obrębie własnej wiedzy i założeń. Nie będzie ich testować ani modyfikować pod wpływem zachowań - werbalnych i niewerbalnych - partnera interakcji. W konsekwencji osoba taka może stać się dla słuchającego niekomunikatywna. W jednym z eksperymentów Linda Richter i Arie Kruglanski (1999) testowali powyższe tezy. Uczestnicy tego eksperymentu pro-neni byli o opisanie kilkunastu abstrakcyjnych figur, tak aby w drugiej turze gadania możliwe było wzajemne dopasowanie opisów i figur. Część osób zo-|tóa poinformowana, że owego dopasowania będą dokonywać osobiście (waru-*ek,„niespołeczny”), a część - że to zadanie będą wykonywać inni badani (wa-rak „społeczny”). Poziom potrzeby domknięcia mierzono za pomocą Skali ^iizeby Poznawczego Domknięcia (Webster i Kruglanski, 1994). Po pierwsze, się, że - jak w oryginalnych badaniach Fussella i Kraussa (1991) - oso-Sr. które spodziewały się, że ich opisy będą wykorzystywane^ przez innych, wypracować wspólny grunt dla porozumienia - dostarczały dłuż-bardziej opisowych tekstów oraz używały bardziej dosłownego języka które myślały, że zadanie będą kontynuować osobiście. Po drugie, i eksperymentu świadczą o tym, że osoby" ó wysokiej potrzebie domknię-porównaniu z osobami o niskiej potrzebie, dostarczały krótszych, bardziej owych i metaforycznych opisów. Różnice te stawały się szczególnie wy-w warunku „społecznym” zadania. Oznacza to, że były mniej skłonne [i wysiłek w celu ustalenia wspólnego ze słuchającym obszaru odniesień do pikowanych treści. Konsekwencją tego jest bardziej sztywne, mniej dopa_: 5® do sytuacji komunikacyjnej, a tym samym mniej skuteczne, komuniko-w sytuacj i interpersonalnej.