image012

108

108

zentujących partię uznaną za radykalną (Liga Polskich Rodzin). Badanie przeprowadzono tuż przed referendum dotyczącym wstąpienia Polski do Unii Europejskiej i ta problematyka, różniąca obie partie, była przedmiotem analiz. Uczestnicy badania wypełniali Kwestionariusz Strategii Rozwiązywania Konfliktów Politycznych (Golec, 2003) służący oszacowaniu preferowanej strategii oraz 42-itemową Skalę Potrzeby Poznawczego Domknięcia (Golec, 2002). Wyniki analiz świadczą o tym, iż wśród aktywistów Ligi Polskich Rodzin przeważa rywalizacyjne i konfrontacyjne podejście do konfliktu, podczas gdy dla przedstawicieli Unii Wolności typowe jest podejście kooperacyjne. Potrzeba domknięcia także wiąże się z tendencją do wykorzystywania strategii lywa* lizacyjnej. Natomiast tylko wśród zwolenników Ligi Polskich Rodzin potrzeba domknięcia była związana ze strategią rywalizacyjną. Można więc uznać, że potrzeba domknięcia wyzwala L nasi la rywalizacyjne i konfrontacyjne podejście tfokonfliktów politycznych, ale tylkoji osób charakteryzujących się uproszczoną wiźjąlwiataw ogóle/U osób, które preferują bardziej złożony obraz zależność Aspołecznych, potrzeba domknięcia do zachowań rywalizacyjnych nie prowadzi.

Badacze od dawna pokazywali, że psychologiczne charakterystyki przywódców politycznych i głównych decydentów politycznych w dużej mierze wyjaśniają powody problemów, z jakimi borykają się całe społeczeństwa. Ten nurt biograficzny, szczególnie popularny w latach 50. ubiegłego wieku, także współcześnie ma wielu zwolenników. Znakomitym przykładem są prace Tetlockanad stylami poznawczymi, a szczególnie złożonością poznawczą polityków (zob. Tetlock, 1983; 1984; Tetlock i wsp., 1985). Także Bar-Yosef i Kruglanski (2003) zaproponowali, aby poprzez pryzmat zmiennej osobowej, jaką jest potrzeba domknięcia, spojrzeć na dwa wydarzenia z przeszłości: atak Egiptu i Syrii, który zaskoczył. Izrael w październiku 1973 roku, a stal się początkiem wydarzeń, które nazwano wojną Jom Kippur, oraz katastrofa promu kosmicznego Challenger w 1986 roku. W obu przypadkach, jak dowodzą badacze, to, co się wydarzyło, można opisać jako typowy proces podejmowania decyzji w warunkach silnej potrzeby domknięcia (sytuacyjnej, wzbudzonej ogromną presją, jaką wywierano na kierownictwo NASA, oraz dyspozycyjnej, jaką zdaniem badaczy charakteryzowali się ówcześni przywódcy wojskowi Izraela). W obu przypadkach proces decyzyjny charakteryzował się szybkim sformułowaniem sądu (o wystrzeleniu Challengera oraz lekceważeniu zagrożenia ze strony Egiptu i Syrii) i jego obroną za wszelką cenę, pomimo podważających go, wiarygodnych informacji. Jak twierdzą eksperci analizujący wypadek Challengera. kierownictwo NASA było informowane przez firmę odpowiedzialną za produkcję rakiety-przewóźnika o problemach technicznych, które stały się potem przyczyną katastrofy. Konsekwentnie jednak te informacje pomijano lub błędnie je interpretowano. Podobnie analitycy wydarzeń Jom Kippur twierdzą, że wywiad izraelski dysponował ogromną liczbą informacji o zagrożeniu ze strony Egiptu i Syrii. Informacje te nie pasowały jednak do wyobrażeń dowództwa na temat ewentualnych zagrożeń, były więc całkowicie przez nie ignorowane. W obu przypadkach, zdaniem badaczy, potrzeba domknięcia liderów doprowadziła do poważnych w skutkach katastrof zarówno w sensie społecznym (zginęli ludzie), jak i ekonomicznym (te błędy wiele kosztowały oba narody). Podstawą tych wniosków była analiza archiwalnych materiałów historycznych oraz danych biograficznych.

Podsumowując, można uznać, że potrzeba domknięcia stanowi współczesną propozycję teoretyczną dla opisu i zrozumienia zjawiska sztywności, którego manifestacje obserwujemy w różnych obszarach naszej aktywności - intraper-sonalnej, interpersonalnej, grupowej lub międzygrupowej. Co ważne, te wszyst-ide, bardzo różne zresztą, przejawy potrzeby domknięcia można wyjaśnić odwołując się do jednego mechanizmu „chwytania” i „zamrażania” informacji. Mamy więc do czynienia niejako z formalnym aspektem aktywności poznawczej, który w zależności od treści, na jakiej „operuje”, przybiera określoną formę - konserwatywnego sądu, konfrontacyjnej postawy, orientacji na zadanie itp. Warto przecież zauważyć, że potrzeba domknięcia per se nie jest związana z żadną konkretną treścią: nie prowadzi do konserwatywnych przekonań lub rywalizacyjnych zachowań. Raczej wzmacnia i uwypukla charakteryzujące nas tendencję interpretowania .rzeczywistości w kategoriach tego, co już wiemy, co uważamy za słuszne i. prawdziwe. In formacje.zawarte, w strukturach wiedzy (np. przekonaniach, stereotypach, .schematach) stają się kanwą działania mechani-zmu domykania. Stąd behawioralne jej przejawy bywają różne. Schemat hipotetycznego mechanizmu sztywności przedstawia rycina 3.

5.5. Sztywność lepiej opisana..., czyli o korzyściach płynących z przyjęcia perspektywy motywowanego poznania

Z powyższego przeglądu danych wyraźnie wynika, że badania nad potrzebą domknięcia dobrze wpisują się w tradycyjne ujęcia sztywności, a sam konstrukt wykazuje wiele podobieństw do tych powszechnie ze sztywnością wiązanych, jak autorytaryzm, dogmatyzm, złożoność poznawcza lub nietolerancja na wieloznaczność. Zasadne wydaje się jednak pytanie, czy rzeczywiście konstrukt potrzeby domknięcia oferuje więcej niż te, funkcjonujące do tej pory. Moim zdaniem tak, i to w kilku ważnych obszarach.

Wydaje się, że mnogość konstruktów związanych ze sztywnością, a co za tym idzie, różnorodność ich teoretycznych ujęć, nie pozwala na wyciąganie uogólnionych wniosków na temat jej natury, mechanizmów i skutków. Co więcej, niektóre propozycje (np. autorytaryzm, orientacja na niepewność) nadają się tylko do uchwycenia przejawów sztywności w pewnych sytuacjach, na przykład społecznych, ale w innych, na przykład poznawczych - już. nie. Jeszcze inne -jik nietolerancja na wieloznaczność - koncentrują się głównie na społecznych przejawach sztywności, ale proponuje się je badać poprzez angażowanie ludzi w czysto poznawcze funkcjonowanie, mimo że teoria na temat poznawczych