img015 (5)

Projekt działania i jego funkcje

1/6    Jacek Piekarski, Ewa Marynowicz-Hetka

• dr*-

kto-az* 11:

Przyjęta w pracy koncepcja ceiowościowa" wyznaczyła także przyjęte rozumienie projektu działania, poracpwywąć projekt to _|ęgŁ_wer-balizowar. wyohrażęniay W proces cen są zaangażowane: ^enunteB-kiedvotipcwieoziainiestosujemy wiedzędotyczącą pl^dmio-tu i sposobu dziaiania,<S^faTemocjonalrj^gdy impuls, pomysł przygotowania projektu jest, najogólniej mówiąc, wyrazem nieakceptowania zastanej sytuacji i (sfera dziajjsmiowa^gdy sam projekt, a zwłaszcza jego realizacja są wyrazem pewpęgo stosunku do rzeczywistości.

Projekt dyialama możemy określić jako obraz antycypowany, który. staramy się osiągnąć w następstwie przyjętych operacji, prowadzonych ao nowego stanu T-7f»o?ywnt;oś^' dodajmy sta nu zmodyfikowanego.

'Trafne w tym sensie wydaje się podkreślenie, że kto projektuje, ten „wyobraża sobie wytwórczo”, ten myśli (nie sądzi, nie twierdzi). Oznacza to, że projektując nie mamy wyrobionego przekonania co do rozwiązania danej sprawy, problemy¹, dopiero w trakcie tego procesu znajdujemy podstawy do uzasadnienia, oceny i — w rezultacie — wyboru rozwiązania. Eunkcia antycypacyjna projektu działania odnosi się dc przewidywania następstw, zdarzeń i rezultatów działania.

'Dla potrzeb niniejszej pracy, mówiąc ogólnie o projekcie działania, sytuujemy go zawsze w sferze praktyki pracy socjalnej, skrótowo posługując się pojęciem:    Czym jest ów projekt so

cjalny w odróżnieniu od projektu działania? Najprościej mówiąc jest on forma projektu działania. który zmierza do wyjaśnienia i rozwiązania prpbiemu danej nonnlacji. Na ogół odnosi sie do populacji (jednostek, grap, społeczności lokalnej czy funkcjonalnej — instytucji) znajdującej się czasowo bądź trwale w sytuacji trudnej.

W literaturze przedmiotu spotkać można wiele klasyfikacji projektów, dokonanych z punktu widzenia różnych kryteriów. Wyodrębnia się więc:

—    odnosząca się do osób i stosowane w indywidualnym toku prowadzenia przypadku, czasem jako uzupełnienie metody umowy (kontraktu) z podopiecznym;

—    pjĄjgj^vizjstyjucj^aine, odnoszące się do placówek, kreujące ich powstanie (Tztakaf intencją przygotowywane) bądź zmierzające do modyfikacji ich funkcjonowania, wówczas projekt instytucjonalny przyjmuje nazwę projektu pedagogicznego, który zawiera analizę piacówki i propozycje zmian sformułował w wyniku dyskusji i negocjacji przez pracowników i użytkov ników.

Każdy ? rodzajów projektów socjalnych wymaga zastosowań: odmiennej formy pracy z populacją, może to bvć: badanie— działam — kształcenie, analiza instytucjonalna.. ..czy .analiza systemowa, aj łączy je dbałość o to, aby od pierwszego momentu podopieczny cz użytkownik placówki był włączony w proces projektowania. W czyr wyraża się mTin. realizacja funkcji edukacyjnej projektu.

Wracając do postawionego na wstępie pytania o uzasadnienie dl niezbędności projektów i projektowania w praktyce pracy socjalnej trzeba podkreślić, iż może mieć to związek z uznanym modelen promocyjnym pracy socjalnej (w odróżnieniu od modelu adaptacyjne go)'. Z założenia wymaga on od pracownika socjalnego posiadani; umiejętności antycypacyjnych oraz samoświadomości w ocenie swegc działania. Wymaga także posiadania dyspozycji, które ułatwiają narr akceptację zmian i wręcz „nastawiają na zmianę”. W związku z tym powstaje problem kształcenia do zawodu w taki sposób, aby kształtować postawy czynne, otwarte i twórcze. Wiąże się to z inną cechą współczesnej pracy socjalnej — profesjonalizacją. Intensywny rozwój zawodowych służb społecznych, niezależnie od wymiaru instytucjonalnego posiada wymiar indywidualny. Być profesjonalistą w pracy socjalnej oznacza potrafić racjonalizować swe postępowanie, tj. podejmować działanie przed „uprzednim namysłem”"', pozwalającym na „chłodne” rozważenie wszystkich okoliczności, spożyto wuj.ąc wiedzę nabytą w procesie kształcenia. Uczenie projektowania, konstruowania projektów sprzyja kształtowaniu dyspozycji niezbędnych przyszłym pracownikom socjalnym w ich pracy zawodowej. Funkcja dydakżycz-na(sźerzęj edukacyjna) projektu socjalnego wyraża się m.m. w profe-sjcnainym przygotowaniu pracownika uważnie nastawionego na mne-goTotwartego na -.nowe^{2 3}"', na zmianę, elastycznego w "mysiemu i działaniu. Pracownika umiejącego spożytkować wiedzę i umiejętności dla

¹ Szerzej na ten temat Marynowicz-Hetka £., Praca socjalna i jej aktualne wymiary w: Pedagogika społeczna i praca socjalna, pod red. E. Marynowicz-- Hetka, J. Piekarskiego, D. Urbaniak-Zając (Seria Biblioteka Pracownika Socjalnego, Warszawa 1996, s. 155—169)

¹ Pojęcie racjonalizacji używamy tu w znaczeniu nadanym mu przez T. Kotarbińskiego, Por. Kotarbiński T., Traktat o dobrej robocie, Warszawa 1965.

130_Jacek Piekarski, Ewa Marynowicz-Hetka jących się w jej izolacji oraz wyłączeniu ze społeczności. Celem projektów podanych przykładowo jest więc taka optymalizacja funkcjonowania społeczności lokalnej lub funkcionalnei, aby jednostki pozostające poza ieizas iegiem włączyć dożycia społecznego? Jak pokazują projekty, procesmarginalizacji"szczególnie dotyka lednosOe „ąajsłabsze”, które nie posiadają dostatecznie silnych więzów ze środowiskiem (np. młoGzfez, osoby starsze, kobiety niezamężne), a tym samym ich pozycja społeczna nie sprzyja ich wzmacnianiu.

Jeśli zgadzamy się, że projekt działania jest odpowiedzialnym stosowaniem wiedzy, to powinniśmy pamiętać, że nie odnosi się to tylko do wiedzy prakseologicznej, zapewniającej skuteczność projektu. W równym stopniu reguła ta obowiązuje w stosunku do spożytkowanej wiedzy o człowieku, środowisku i relacjach wzajemnych, jednym z najpoważniejszych zagrożeń nieodpowiedzialnego posługiwania się projektem socjalnym iako~ swoista metodą działama iesT~oderwame~ formy projektu (cele, zasoby, środki, sposoby realizacji itp. elementy) od jego treści, od przedmiotu, od tego czemu ma służyć. Nie jest r.eJ^.m projektu osiągniecie celu samego w sobie, ale rozwiązanie problemu bądź optymalizacja sytuacji trudnej, w jakiej znajduje sie populacja.

Z tego właśnie względu tak ważny jest wymóg profesjonalnego przygotowania pracowników socjalnych do posługiwania się wiedzą o pro_r jekcie socjalnym i projektowaniu. Przygotowanie profesjonalne wymaga kształcenia kompleksowego, odnoszącego się do wiedzy, umiejętności i wartości. Stąd na ogół w strukturze programów kształcenia do pracy socjalnej sytuuje się przygotowanie projektu socjalnego w jej punkcie centralnym tak, aby jego przygotowanie wymagało syntezy wiedzy, umiejętności i odniesień aksjologicznych. Umiejętne pokierowanie procesem syntezy należy do nauczania.

______Strukturą projektu na przykładzie projektu świetlicy...    103

Określenie norm. Każdy projekt powinien odnosić się do nornr istniejących w instytucji. Normy — wspólne i jednakowe dla wszystkich, nadają cnarakter całej instytucji decydując o jej odrębności, „inności” a tym samym warunkują typ projektowanych działań. Warto podkreślić, źe nie wystarczy samo zadeklarowanie, wskazanie ich. Trzeba móc je „odnaleźć” w proponowanych działaniach, metodach. Strategiach. Nie mogą być one zatem mało sprecyzowane, a o rzez co zbyt ogólne, nieistotne, mato realne, me umożliwiające ccenv użvt~ kowniKÓw i samej instytucji. Można tego uniknąć, jeśli w precyzowaniu norm aktywny udział biorą wszyscy członkowie instytucji.

Każdy użytkownik powinien znać normy przyjęte o rzez instytucie i uważać je za istotne i ważne. Tylko bowiem w takich warunkach można mówić o spójności między tym, co deklarowane, wyrażane przez użytkowników, a tym co rzeczywiście istnieie i o tym, które z norm mogą zostać uznane za podstawowe? Przytoczę niektóre z nichr

odwoływanie się do koncepcji waloryzacji ról społecznych umożliwiającej tworzenie waloryzującego obrazu użytkowników;

—    dostrzeganie konieczności integrowania osób ze środowisk zaniedbanych z szerszym społeczeństwem;

—    traktowanie nauki i pracy jako jednego ze sposobów pozwalających zajmować odpowiednie miejsce w społeczeństwie; dostrzeganie konieczności tworzenia odpowiednich warunków do rozwoju.

Sformułowanie statutu instytucji. Kolejny etap polega na takim doprecyzowaniu norm, aby określić komu ma służyć dana instytucja i do jakich zacań została powołana. Dla przykładu w przygotowanym przeze mnie projekcie świetlicy przyjęłam, że jest ona powołana do tego, by:

—    zapobiegać zjawisku nieprzystosowania społecznego;

—    wspierać prawidłowy rozwój jej użytkowników;

—    wzmacniać solidarność społeczną;

—    pomóc w określeniu potrzeb użytkowników;

¹ Tamże, s. 119; por. także Yaney L., Les vateurs. riifau* 'A*** i*

1

   Por. Kotarbiński T-, Elementy ..., op. cit. f

2

   Por. tekst A. Podgóreckiego zawarty w pierwszej części książki.

3

   Por. także uwagi na ren ten ar R. Barbier., op, eit.