img148

w iraMacie z maasmcnt z iwz roKu. uwa lata pozmej utworzono Europejski Instytut Walutowy, który stanowi! platformę współpracy banków centralnych i koordynacji polityki pieniężnej państw członkowskich. W maju 1998 roku Rada Europejska na szczycie w Brukseli podjęła decyzję o przejściu do tego etapu z dniem 1 stycznia 1999 roku, co oznaczało:

-    wprowadzenie wspólnej waluty euro, która do 1 stycznia 2002 roku funkcjonowała jako waluta rozrachunkowa, a od tej daty jako waluta w pełni zastępująca w obiegu waluty krajowe (z wyjątkiem korony duńskiej, korony szwedzkiej oraz funta szterlinga),

-    zamrożenie kursów walut narodowych względem siebie oraz względem euro,

-    utworzenie Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego odpowiedzialnego za politykę pieniężną w strefie euro.

Każde państwo członkowskie ma prawo i obowiązek przystąpienia do UGW (chyba że skorzystało z prawa opl out, czyli dokonało odpowiedniego zastrzeżenia w traktacie, jak Wielka Brytania i Dania²⁹). Warunkiem przystą-kryteria pienia jest spełnienie określonych przesłanek, tzw. kryteriów konwergencji konwergencji    o charakterze prawnym i gospodarczym, które określone są w traktacie wspól

notowym (art. 108-109,121 TWE) oraz doprecyzowane w protokole uzupełniającym traktat z Maastricht. Prawnym warunkiem przystąpienia do strefy euro jest zagwarantowanie niezależności krajowych banków centralnych i członków ich gremiów zarządzających, co przejawia się między innymi w zakazie wydawania im instrukcji przez rządy krajowe. Z kolei gospodarcze kryteria konwergencji obejmują wymogi w zakresie:

-    stabilności cen, co oznacza, że stopa inflacji, mierzona wskaźnikiem cen konsumpcyjnych, nie może być wyższa o więcej niż 1,5 punktu procentowego od stopy inflacji zanotowanej w trzech krajach członkowskich o najniższej inflacji;

-    długoterminowej stopy procentowej, mierzonej na bazie dziesięcioletnich obligacji skarbowych; stopa ta nie może przekraczać więcej niż o 2 punkty procentowe średniej stóp procentowych występującej w trzech krajach członkowskich o najniższej stopie;

-    deficytu budżetowego (tj. nadwyżki wydatków nad wpływami budżetu), który nie może być wyższy niż 3% PKB;

-    długu publicznego, który w roku przystąpienia do UGW nie może być wyższy niż 60% PKB;

-    stabilności kursu walutowego, tj. przestrzegania przez kraj przedziału wahań swojej waluty w ramach Europejskiego Mechanizmu Kursowego 11 (ERMII — Ezchange Ratę Mcchanism II) w ciągu co najmniej dwóch lat przed przystąpieniem do Eurolandu; w tym czasie kurs waluty narodo-

²⁹ Prawo opcji prz.yznane Szwecji ma charakter po za traktatowy W referendum przeprowadzonym w 2003 roku Szwedzi wypowiedzieli się przeciwko przystąpieniu ich kraju do

strefv pum

wej w stosunku do euro powinien utrzymywać się w uswiunyin paśmie wahań +/-15%.

Pakt Stabilizacji i Wzrostu

optymalny obszar waluto\

Uczestnictwo w UGW zakłada rezygnację z własnej polityki monetarnej i przeniesienie kompetencji w tym zakresie na EBC, który posiada wyłączne prawo emisji wspólnej waluty (tzw. prawo senioratu, czyli tworzenia bazy monetarnej MO) oraz prawo stosowania instrumentów polityki monetarnej. W1996 roku na szczycie Rady Europejskiej w Dublinie uzgodniono Pakt Stabilizacji i Wzrostu, zatwierdzony w 1997 roku na szczycie w Amsterdamie. W pakcie tym nałożono na wszystkie państwa strefy euro obowiązek przestrzegania dyscypliny budżetowej (roczny deficyt budżetom- nieprzekraczający 3% PKB, dług publiczny maksymalnie 60% PKB), przewidując jednocześnie procedurę nakładania sankcji na państwo, które przekroczy dopuszczalny próg deficytu budżetowego (art. 104 TWE). Skomplikowana procedura wdrożenia sankcji (między innymi konieczność podjęcia przez Radę Europejską decyzji kwalifikowaną większością głosów) powoduje, że sankcje te pozostają jedynie na papierze, zwłaszcza wówczas, gdy naruszającymi są duże państwa (Francja, Niemcy). Zgłaszane są propozycje rozluźnienia, a nawet zniesienia wymogów paktu, co miałoby ułatwiać prowadzenie przez państwa członkowskie elastycznej polityki fiskalnej. Jednakże negatywną konsekwencją tego byłoby zachwianie stabilności wspólnej weluty.

W teorii makroekonomii często zadawane jest pytanie, czy UGW spełnia kryteria tzw. optymalnego obszaru walutowego. Jest to obszar, w którym przyjęcie jednej waluty lub sprzężonych ze sobą kursami stałymi welut krajowych zwiększa dobrobyt ponad poziom, jaki istniałby wówczas, gdyby każde z państw pozostało przy swojej w^ralucie funkcjonującej w systemie mniej lub bardziej płynnych kursów. Opracowaniem warunków stworzenia optymalnego obszaru walutowego zajmował się między innymi Robert Mundell, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii w 1999 roku. Do werunków tych zalicza się między innymi:

-    swobodny przepływ' czynników produkcji, przede wszystkim kapitału i pracy,

-    podobny stopień rozwoju gospodarczego państw (odporność na tzw'. szoki asymetryczne, czyli różnice w reakcji poszczególnych gospodarek narodowych na zmiany warunków, na przykład wzrost cen surowców czy recesje) przy wzajemnej komplementarności i ożywionej wymianie handlowej,

-    duża otwartość gospodarki na w^rymianę z państwami spoza obszaru,

-    podobny stopień inflacji i długu publicznego,

-    wysoki stopień integracji rynków' finansowych,

-    koordynacja polityki makroekonomicznej, zarówno pieniężnej, jak i fiskalnej,

-    podstawowa zgodność polityczna i kulturowe.

Państwa członkowskie Unii Europejskiej spełniają większość tych kryteriów, choć w różnym stopniu. Wciąż jednak daleko do osiągnięcia konwergencji realnej, tj. stanu, w którym ma miejsce zrównanie się przeciętnego PKB w orzeliczeniu na iedneeo mieszkańca w państwach tworzących strefę współ-