img354

12 WSTĘP AUTOR. POCHODZENIE I STUDIA 13

po 1083 r., całkowicie odpada tłumaczenie podejrzewanej nieobecności w kraju pobytem w leodyjskiej szkole. Różne mogły być pizyczyny ewentualnej nieobecności - niestety. można tylko snuć domysły. Mógł Kosmas towarzyszyć biskupowi praskiemu Jaromirowi-Gcbbardowi, który lata 1077-1084 spędził jako kanclerz Henryka IV na cesarskim dworze; mógł także, w związku z przejawiąjącym się w Kiv-nice wrogim nastawieniem do króla Wralysława, spędzić jakiś czas, jak tylu innych przeciwników króla, na dobrowolnej lub przymusowej emigracji, a nawet w więzieniu.

Po powrocie ze studiów - kiedykolwiek by to nastąpiło objął Kosmas swe obowiązki duchownie przy katedrze św. Wita. Kiedy został kanonikiem, nie wiadomo. Nie wiadomo też, kiedy ożenił się z Bożeciechą, znaną tylko z pośmiertnej wzmianki w mężowskiej Kromce (III, 43) oraz z zapisu dnia zgonu w kalendarzu brewiarza, związanego z osobą biskupa olomunieckiego Henryka Zdika (przyp. 45 do ks. III). Przypuszczać można, że ożenek nastąpił przed zarządzeniami papieża Grzegorza VII z lat 1074 i 1075, ostro nakazującymi zachowanie celibatu przez duchownych.

Pod rokiem 1086 opowiada Kosmas o synodzie w Moguncji, który w rzeczywistości odbył się z końcem kwietnia i początkiem maja 1085, o koronowaniu przez cesarza na synodzie księcia Wratysława i o zatwierdzeniu przez synod przywileju dla katedry' praskiej. Przytacza tekst przywileju i zaznacza z naciskiem, że widział, jak cesarz kreśli! na nim swój znak. Wnioskowano na podstawie tej wzmianki, że Kosmas by! wówczas w Moguncji, towarzysząc biskupowi Gcbhardowi. Przywilej dla katedry praskiej, znany z Kloniki Kosmasa oraz z dwóch jeszcze odpisów, sporządzony był przez kancelarię w 1086 r. w Ralyzbonie (pizyp. 55 do ks. II), jednak na podstawie rozstrzygnięcia sprawy przez synod moguncki. Kosmas złączył wszystko pod datą dokumentu, a swoją relację o synodzie wystylizował schematycznie, posługując się zdaniami z Kroniki Reginona z Priim i z samego dokumentu, co skłania niektórych badaczy do przypuszczenia, że Kosmas nic był w Moguncji. Kosmas podaje jednak także interesującą informację, że antypapież Klemens 111 zatwierdził postanowienie synodu, o co zwrócił się do niego cesarz na interwencję arcybiskupa mogunckiego Wczclona, przez obecnych na synodzie legatów papieskich. W tej samej sprawie biskup Gcbhard wysiał do papieża razem z legatami swego kapelana Albina. Ostatnia wzmianka z uwagi na swój szczegółowy charakter, każe wierzyć w jej prawdziwość¹⁷ i mimo wszystko pozwala przypuszczać, że Kosmas z bliska obserwował te zdarzenia.

Kosmas był ważną osobistością w praskim środowisku katedralnym; świadczy o tym fakt. że towarzyszył biskupom w podróżach zagranicznych. Z końcem 1091 r. wyjechał do Włoch z nowo obranymi biskupami Kosmascm praskim i Andrzejem olomunieckim, którzy udali się do przebywającego lam cesarza po zatwierdzenie ich wyboru. Kronikarz obrazowo opisuje przebieg synodu w Mantui (II, 49), a swój udział w podróży zaznacza nie wprost, tylko jednym słowem: „Tymczasem zla wieść obiła się n a m o uszy” w Weronie, że umarł król Wralyslaw (II, 50).

Ponownie, z tymi samymi biskupami, jeździł z początkiem 1094 r. do Moguncji, gdzie 12 marca na synodzie generalnym udzielił im święceń arcybiskup Ruthard (III, 2). I w tym wypadku nie zaznacza wprost swego udzia-

¹¹ O. Krzentieńska, D. TfcStlk, o. c„ s. 83. Poprzednio, przed rozważeniem całej sprawy, a pod wpływem sugestywnych wywodów Autorów, przyjmowałam ich punkt widzenia. Por. St. Żr. 10 (1965) s. 166.

XII

m

^WSTĘP    ŻYCIORYS TIllETMARA    XIII

znajdowały się oba interesujące nas rody grafów z Wal-beck i Stade. Choć nie były to wielkie rody, choć oprócz margrabiego Lotara i Wirinhara ich członkowie nie zajmowali najwyższych stanowisk w państwie, to jednak przez przytoczone wyżej powiązania małżeńskie weszły one w krąg najpotężniejszych rodów' niemieckich, zarówno na wschodzie, jak na zachodzie kraju, i uzyskały w ten sposób dostęp do szczytów ówczesnej grupy rządzącej oraz wpływy na dworze królewskim, gdzie skupiały się najważniejsze sprawy państwowe.

W takiej atmosferze i w takim środowisku zaczynał życie przyszły biskup tnerseburski. Urodził się 25 lipca 975 roku. Pisząc w Kronice własnoręcznie o swym urodzeniu (III, 6), autor nie podaje roku, lecz tak się wyraża: „Tymi czasy ja się urodziłem 25 lipca” (III, 6). Ponieważ bezpośrednio przed tym zdaniem umieszczona jest notatka o śmierci biskupa werdeńskiego Brunona, która nastąpiła w roku 976, przeto dawniejsza nauka łączyła słowa „tymi czasy” z tą właśnie notatką i przyjmowała jako rok urodzenia Thielmara rok 976^:. Dopiero J. Strcbitzki’ obalił powyższy pogląd i zwróciwszy uwagę na związek autobiograficznej nolalki l hietmara z dalami wypadków zawartych w poprzednich rozdziałach III księgi oraz z początkiem rozdziału następnego, mówiącego o wypadkach roku 976, przyjął jako jedynie możliwą, z tekstu Thielmara lo-

³ Tak ustala tą datą pierwszy wydawca Kroniki w M.G. SS. III, s. 724 I.M. Lappcnbcrg; R. Wilmans w Rcgcsten der Memcburger Rischufe, Archiv fiir altem dcutsche Gcschichtskunde II, s. 150 i W. Wattcn-baclt w 3 wyd. Dcutschlands Gcschichtsąucllen im Miuelaltcr, 1872 s. 261.

³ Zur Kritik Thielmars von Mcrscburg, Forschungcn zur dcutschcn Gcscliichte 14 (1874), s. 349, uw. 1.

gicznie wynikającą datę 975 roku'¹. Wykładnia J. Strebitz-kiego przyjęta została w nauce i znalazła się zarówno w wydaniu F. Kurzego^{1 2}, jak R. Holtztnana³ w Scriptores Rerum Gennanicarwn in usum scholarum.

Kronikarz nie podaje nam również miejsca swego urodzenia. Ponieważ w innym miejscu Kroniki (IV, 18) mówi o tym, iż chrzcił go i bierzmował biskup z Halberstadt Hil-diward, stąd przyjmowano dawniej, iż Thietinar urodził się w tym mieście⁴. R. Holtzmann⁵ słusznie wyprowadza z powyższej notatki kronikarza ten tylko wniosek, że urodzenie nastąpiło w obrębie diecezji halbersztadzkiej, zapewne w Walbcck, które należało do tej diecezji. Jest to nader prawdopodobne, tym bardziej że tam właśnie, w gnieździć rodzinnym, musieli mieszkać rodzice Thietmara.

Tllictmar urodził się jako trzeci z kolei syn grafa Zygfryda i Kunegundy (VI, 44). Prócz dwóch starszych braci, Henryka i Fryderyka, miał on jeszcze troje młodszego rodzeństwa: Zygfryda, Brunona i Odę oraz brata naturalnego Willigisa. Sądząc z tego, jak bardzo zabiegał Zygfryd o należyte wychowanie swojego średniego syna, Thietmara (IV, 16), można przyjąć, iż równe starania rozwinął on

1

Słusznie podkreślił ten autor, że sam Thietinar nie pamiętał dobrze roku urodzenia. Wskazuje na to nie tylko nieokreślona forma: „tymi czasy" przytoczonej wyżej notatki, lecz także inna notatka z 1018 r. (VIII, 15): „Rok obecny, który umieściłem w nagłówku tej księgi, jest czterdziestym pierwszym od mego urodzenia lub mało co więcej”, z której by wynikał rok urodzenia 977.

2

¹ Hannowcr 1889, Wstęp, s. VI.

3

¹ Berlin 1935, Wstęp, s. XVI.

4

Pogląd ten podzielali: J.M. Lappcnbcrg, pierwszy wydawca Kroniki w M.G. SS. III, s. 723 i A. Bielowski w Mon. Pol. Hist. I, s. 231.

5

* We wstępie do wydania Kroniki w Script. Rer. Germ., s. XVI.