IMG79

114 M. ł-obiK-ki. W trosce o wychowanie w uknlr

Niektóre techniki pisemne polegają na zastanowieniu się przez uczniów nad tym, komu i za co są winni wdzięczność, a następnie na napisaniu clo takiej osoby listu lub kartki pocztowej z wyrazami podziękowania. 1 ccliniki tr mogą polegać też na uzupełnianiu niedokończonych zdali (np. uczę się, aby.... cieszę się, że...) albo na rysowaniu wartości (L. E. Raths i inni, l‘)78, s. 86-125).

Techniki oparte na dyskusji należą do nader często stosowanych technik klaryfikacji wartości. Przewidziana w nich dyskusja odbywa się także w kilkuosobowych grupach. W ten sposób pragnie się umożliwić niemal każdemu uczniowi zabieranie w niej głosu. Dyskusja w większych grupach - jak słusznie się podkreśla - ośmiela do wypowiedzi zazwyczaj zaledwie kilku lub kilkunastu uczniów i z reguły tych najbardziej odważnych. Natomiast w małych grupach uczniowie chętniej dzielą się własnymi myślami, przeżyciami, doświadczeniami czy pomysłami, co nie wyklucza bynajmniej możliwości ożywionej dyskusji w dużych grupach. Wymaga to jednak szczególnej troski ze strony nauczyciela o właściwy jej przebieg.

Przede wszystkim zakłada się, aby dyskusja dotyczyła tematów interesujących uczniów. Mogą być nimi takie sprawy, jak: przyjaźń, miłość, rcligia, reguły postępowania, dysponowanie pieniędzmi, kontakty z rodzeństwem, wykonywanie obowiązków domowych, seksualność, praca zawodowa, cele życiowe, spędzanie czasu wolnego, polityka. Nierzadko uczniowie okazują swoje zainteresowanie tymi sprawami dzięki stworzonej na lekcji sytuacji problemowej lub w wyniku obejrzanego przez nieb filmu czy sztuki teatralnej albo zaistniałych wydarzeń w miejscu zamieszkania, gminy, województwa, kraju czy również poza krajem.

Dużą wagę przywiązuje się do refleksyjnego charakteru dyskusji. Chodzi o to, aby uczniowie przez pewien czas (np. w ciągu dwóch minut) mogli w ciszy oddać się świadomej refleksji, zanim zabiorą glos w dyskusji. Niekiedy zachęca się ich do robienia krótkich notatek o tym, co pragną powiedzieć innym.

Zabiega się również o to, by dyskusję frontalną, tj. na forum klasy, z reguły rozpoczynać od dyskusji w zespołach nie większych niż cztero- lub pięcioosobowe. Zaleca się również, aby niezbyt przedłużać dyskusję zespołową. W dyskusji frontalnej uczniowie dzielą się -swymi wypowiedziami z wcześniejszej dyskusji w zespole i poddają ocenie wypowiedzi kolegów (koleżanek) z innych zespołów.

W części końcowej dyskusji uczniowie zastanawiają się nad rym. »" rt zawdzięczają lub czego się nauczyli (I.. !•.. Karlic i inni, 1978.' 128-13^ Techniki uświadamiania sobie konsekwencji cloko nanych wyborów maju na celu nauczenie uczniów zdawania sobie sprawy ze skutków antycypowanych przez nich różnych sposobów postępu wania. Mogą polegać na przerwaniu wysłuchiwania opowiadania w miejscu, w którym autor opisuje skutki jakiegoś zdarzenia (zachowania), a następnie na przewidywanym przez uczniów ich uzupełnianiu. Można też podać im do wiadomości określone wybory (powzięte decyzje) i prosić o zastanowienie się nad ich konsekwencjami itp. (L. E. Ratłis i inni, 1978, s. 142-148).

Ponadto istnieje wiele innych technik klaryfikacji wartości, których przedstawienie wykracza poza możliwość tego opracowania. Opisane zost.i ły szczegółowo w publikacjach I,. E. Kathsa, M. Iłarmiua i S. 0. Simona (1978, s. 150-196) oraz Sidneya B. Simona, Roberta (.'. Iławleya i ł)avida 1). Brittona (1992).

Wychowanie moralne według J. Piageta i I.. Kolilbcrga

Słabą stroną przedstawionej wcześniej koncepcji klaryfikac ji wartości jest fakt przyjętej tam względności każdej z możliwych wartości, nic wyłączając nawet tych uznanych za uniwersalne. W ten sposób uczniowie mogą odnieść wrażenie, że przysługuje im prawo do traktowania na równi przykazania miłości bliźniego z walką klasową, antysemityzmem czy ksenofobią. Konsekwencją takiego podejścia do wartości może być z czasem świadome deprecjonowanie przez nich obowiązku okazywania innym poszanowania dla ich godności osobistej i innych przynalcż-nych im praw. Słowem, bezkrytyczne odwoływanie się do klaryfikacji wartości sprzyja zalegalizowaniu skrajnego relatywizmu moralnego.

Powyższego niebezpieczeństwa pozbawione jest wychowanie moralne według zaleceń J. Piagera i L Kohlberga. Wychowanie to ukazuje dwie jego odmienne koncepcje w bardziej unowocześnionej wersji w porównaniu z wychowaniem moralnym uświęconym przez tradycję. Goćlne podkreślenia jest również, to iż żadna z owych koncepcji nie budzi zastrzeżeń podobnych do tych, jakie kieruje się pod adresem klaryfikacji wartości.