IMG!01

rai

Zbioniow Majchrowikł

występuje zawsze w interakcjach •/. innymi. W odróżnieniu od autobiografii konfesyjnej, spowiedniczej, byłaby to autobiografia niejako insce-nisownna. /.relatywizowanie osobowości autora przez obecność innych osób w polu Jego aktywności znajduje w autobiograficznej powieści z kluczem swój literacki wyraz.

Powieść z kluczem nie spełnia wprawdzie, nie zawiera paktu autobiograficznego, ale przekracza pakt powieściowy, jest rodzajem w y-znania ,,n i e wprost" ", Chciałoby się powtórzyć — bo to samo się narzuca i kusi łatwą konstatację, że powieść z kluczem jest wypadkiem granicznym gatunku powieściowego, jakąś parapowieścią, jakąś puranutobiogrnflą... Niepokojąca produktywność przedrostka para- i eks-pansywność tego sposobu definiowania zjawisk granicznych, umykających tradycyjnej klasyfikacji, nakazuje jednak porzucić pojęcie „parali-terutury”. Ta „pnrnontologia" nie prowadzi do zmiany paradygmatu poznawczego, lecz do Jego nieustannej reprodukcji; to w istocie poszerzanie repertuaru przypadków granicznych w granicach zastanego kanonu, zacieranie dystynkcji, które mogą otworzyć nowy horyzont.

Zgodnie z upowszechnioną normą literaturoznawczą dotychczasowe badania nad pismami intymnymi, przyjmując za punkt wyjścia jeden r tradycyjnych wyznaczników literackości — opozycję fikcyjności i nie-fikcyjności, skupiają uwagę na grze konwencji literackiej i ,,autentyku” (klasyczne: powieść a dziennik intymny, list a powieść epistolama). Z drugiej strony francuska krytyka tematyczna, zakładając jedność całego dziełu pisarza, przeprowadza radykalne równouprawnienie wszystkich tekstów jednego autora: wspólnie tworzą one „modelujący obszar wybranego tematu'*.

Między ..fetysz literackości" a „demokratyczne" nastawienie krytyki tematycznej wypadnie wprowadzić kryterium stopnia jawności oraz zakresu czytelności tekstu (czytelności z punktu widzenia przyjętych norm lektury). Problem literackich „dziejów intymnych” miałby przy tym dwie wykładnie: raz jako dzieje intymności przedstawionej w literaturze (kryterium tematu), dwa — jako dzieje „intymne” (samej) literatury, zależnie od tego, czy przez intymne rozumieć będziemy to, co w literaturze par excellcnce intymne, indywidualne, prywatne, egzystencjalne, czy też to, co w systemie literatury stłumione, utajone, nieoficjalne, „kryptoliterackie". Raz więc sytuowalibyśmy problem na poziomie świata przedstawionego (czy też: nie przedstawionego ), raz — na poziomie systemu literackiego. Mowa zatem nie tylko o literaturze intymistycznej sensu stricto. typu listu, dziennika

*• Omijam tu fc&gudnienie ewolucji gatunków powieściowych w XVIII i XIX wieku, por. O. Blin, Stendhal i problemy powieści. tłum. Z. Jaremko-Pytowska, Warszawa 1872; t. W a 11, Varoddnv powieści. Studia o Dcfoe^,em,. Richardsonie i Kieldtnpu, tłum. A. Kifommr, Warszawa 1973: wyłączam takZe powieść * klu-cisem na tle politycznym Jako osobny problem.