IMGG85

*****

roftczne m, *onw«ki3

_VSP«ESWWZM) - ELEGIA

269

Perspektywa czasowa jest jednak zbyt krótka, 5y mac sofcie dziś jasno zdać sprawę z kontynuacji i trwania ekspresjonizmu we współczesnej Hte-fjttttze. Wydaje się, że jest to nadal, po niemal ag latach od narodzin nurtu, tendencja żywa, choć coraz trudniejsza do śledzenia ze względu ni pewien synkretyzm współczesnej literatury i przeplatanie się wątków i stylów. Tak więc np. Inspiracje barokowe, bardzo istotne we współczesnej poezji - zbliżają ją do ekspresjonizmu, tradycyjnie szukającego tam źródeł inspiracji; ale równocześnie jednym z głównych przedstawi-aic w offófcJ stylizacji późno barokowej (ksiądz Baka) oknlen t v- & 'fytRkiewicz, teoretyk neokłasycyzmu.

1 chociaż nazwa ta nie powinna wprowadzać w błąd, neoklasycyzm ten jest bowiem czymś innym niż zjawiska tak nazywane na przełomie XIX i XX w. - to jednak daleki jest też od eks-presjonizmu. Ponadto ekspresjonizm — jako nurt mieszczący się w szerszej strukturze, w prądzie modernizmu — związany był w pierwszej ćwierci XX w., a zapewne i dłużej, wieloma związkami i analogii, i opozycji z innymi nurtami tegoż prądu; nie jest dziś jeszcze jasne, czy nastąpił rozkład tej modernistycznej wielonurtowej struktury, czy też wciąż mamy do czynienia z jej kontynuacją; w każdym z dwu tych wypadków ekspresjonizm byłby czymś innym, podlegać by musiał innym interpretacjom. Dopiero postępujący rozwój badań nad literaturą współczesną, a przede wszystkim jej własny rozwój, który może zmienić zupełnie naszą optykę widzenia prądów współczesnych - pozwolą na syntezę.

II*

* Wlzy^jj

Sj

W jein^l

• lo jBa/ _#

P®WWlCJJi(jj

!° POtoM wno w realia, J wizje.

nęła kaiasirofcj l/icjącej**

x>kołemekąJ tyce KK.y ego f!922-r|| i HuayckwjJ ;/ach, wyra^ ad/iejnow J ię jeszcze jtyJ na, którego a# Warszawy, ii yjnych, a iJ u. Najbliższymi Gajcy, rej ekspresjom ;j W promil . Buczkowską mi (powd.ll ob zupek a? tego w prosi żej Mogiłę & ikowskicgo® ą subiektywna! związkami m zarazem ii »ną, boodM ma, półsnu.** L wydane* 4 Równica t n u wydaje ac^ oowickk|pt4 styczną zł#| Nowaki tantaBUB**! vh krańcami lak i Ł BryŁjf szczyt

- to maksA

di eksprtj

aa; link* W i wersji

IjluKjąHS

izae swą t* j₄ kesaątydk^j nowego •sandners^

niemiecki: komuniomzm i aktywizm, tamże, nr 12; A. Lam. Polska awangarda poetycka. Programy lat 1917—1923, L 1 — 2. 1969 (z antologią); Expressionismus ols Literatur. Gesammelte Studien, red W. Rothe, 1969: F. Martini, Prosa des Expressiomsmus, 1970, i. Prokop, Ku ekspres-jonizmowi, [w:] Z przemian w literaturze polskiej lat 1907-1917,1970; J. Wilutt, Ekspresjonizm (1970), 1976; Expresstanism as an International Literary Phenomerton. 21 Essays and a Bihliography, red U. Wersalem. 1973; T. Lewandowski, Intensywizm — zapomniany program modernistyczny, .Teksty" 1973, nr 1; J J. Limu, Ekspres-jomzm polski i niemiecki (1975). [w zbiorze:] Porównania. Studia o kulturze modernistycznej, 1983; Twórczość Jana Kasprowicza w latach 1891 —1906, 1975; S. Wysłouch, Strategia narratora i odbiorcy w powieści ekspresjomsty-cznej, .Twórczość" 1975, nr 5; E. Kuźma, Z problemów świadomości literackiej i artystycznej ekspresjonizmu w Polsce, 1976; R Balcerzan, Ekspresjonizm jako poetyka (1977), [w:] Kręgi wtajemniczenia. Czytelnik. Badacz. Tłumacz. Pisarz, 1982; R. Hamann, J. Hermand, Expres-sumismus, 1977; K_ J akowska, Z dziejów ekspresjonizmu w Polsce. Wokół _mSoli ziemT [J. Wittlina], 1977; R. Bmnkmann, Expressionismus. Internationale For-schung zu einem Intemationalen Phdnomenon, 1980; J. Ratajczak, Zagasły Jórzask epokT, 1980; Ekspresjonizm w teatrze europejskim. Materiały z kolokwium zorganizowanego przez Centrę d*Etudes Germanią ucs Uniwersytetu w Strasburgu oraz Eąuipe de Recherches Thea-trales et Musicologiąues du CNRS (Strasburg 27 XI — 1 XII 1968), red D. Bablct i J. Jacąuot, wybór do wyd poi. L Sokół, 1983; S. Yietta, H.-G. Kemper, Expres-sionismus, 1983; J. Ratajczak, Krzyk i ekstaza. Antologia polskiego ekspresjonizmu, 1987; Ekspresjonizm w literaturze Młodej Polski na tle literatury polskiej i obcej XX wieku, red £ Łoch, 1988; E. Rzewuska, Polski dramat ekspresjonistyczny wobec konwencji epoki, 1988.

Jan Józef Lipski

Lit.: K. Pinthus, Menschheitsddmmerung. Ein Doku-wnr dej Expres$ionismu$. Mit Biographien und Biblio-Wphia (1920), 1959; A. Sosrgeł, Dichtung und Dichter trZtit. Eine Schilderung itr deutschen Literatur der letz-m Johnente, 1925; G. Lukacs, Grósse und Verfall des &prmionlsmiis, [w:] Schicksalswende. Beitrdge zu einer «wr iatschen Ideologie, 1948; F. Martini, Hiu war bprmottistrm? Deutung und Auswahi Seiner Lyrik, K. Edschmid, Fruhe Manifest e. Epochen des Exp-KMiffliwmu, 1957; W. Sokel, The Writer in Extremis. uptssiomm in Twenlieeth-Century German Literatur, 1959 (toż w jęz. niem. Der literarische Expressionismus.

Expresdomsmus m der deutschen Literatur des zwan-^aVtn Jahrhunderts, [1960]; fragm. w jęz. poL bfcfjśa ekspresjonizmu. .Przegląd Humanistyczny'* 19(2, nr 4k R. Bmnkmann, Ezpressiomsmus Forschungs-Mh* 1952-1960,1961; A. Wam Ekspresjonizm ja-b jrąd duracki, .Dialog" 1962. nr 6c Aspekte des Exp-'tuiomsma. Periadisierung — Stil — Gedankenwelt, red. * Pinim, 1962 (tu zwłaszcza A. Wirth, Kaiser und Der Espresskmtsmus und seine Zurikksnamet A Wstr, Ekspresjonizm polski w perspektywie europej• *41 Paralela między eksprtsjonizmem niemieckim a poi-*•»> JLoatynenty" - JSeue Mer kur" 1964, u 70;

kiurtonaj, Ekspresjonizm, Dionizos, Eleuter, [wr] Muter. Szkice o wczesnej poezji Jarosława fuTrlirw ^ tófifi; T. WańauwsKA: Podstawy i początki ekspres-‘"sjfm racmteck.itgc. .Dialog' 196* nr 6. Eksprespomzm

ELEGIA

Gatunek liryczny wywodzący się z poezji greckiej. Pisana była tzw. dystychem elegijnym (dwuwiersz złożony z heksametru i pentametru). a wykonywano ją początkowo przy wtórze fletu. Do poezji polskiej elegię wprowadził J. Kochanowski W epoce oświecenia znacznemu rozluźnieniu uległa forma wiersza, na plan pierwszy zaś wysunął się — według ówczesnych kodyfikacji — wyróżnik tematyczny (elegia żałobna, patriotyczna, refleksyjna, miłosna, żartobliwa) oraz tonacja utworu (takie kategorie, jak tkliwość, rzewność, czułość, łagodność, subtelność itpl Akcentowano też mocno prostotę stylu, oszczędność środków artystycznych, naturalność i bezpośredniość uczuć.

Te cechy elegii przetrwały — z niewielkimi zmianami — do XX w. One to właśnie były powodem znikomej popularności elegii w Młodą Polsce, której konwencje estetyczne stawiały poezji całkiem inne wymagania

Dopiero okres międzywojnia przyniósł wzrost zainteresowania elegią i przyczynił śę do wy-