IMGR39

G. ROŻNE PRZEDMIOTY

Biegają po g Co auji już I pi* | i mieszkanie

1    komplet ro

2    tylko im je Przodka.

Zd przodek To żaden id To wyrwa

•zezerba. ez herba je o nawet ni > kazać se> '

oże zię ad orfi w tejfc

odszepnie to utstyt

ZWtĄZf en prvp< bry co jed iajmy w

K(nsf

13 UTERA

/OM<. «*»»*• POpowa w><Wnn«. g»»n* IBrW

.T)rOflO»law, MącfroftM. Opon. RaUtff hart) rieznarry/

Korczak /Chmara/

/Kiczha/

17. WIC

THjkimW

18. SKOSY SKRZYŻOWANE

/harD rtmtnany/

VII. RÓŻNE ZNAKI

1. ŁĘKAWICA

/Ot/ono!

m

Wcale bogato prezentuje się sprzęt służący ryccrzowj zarówno do wyprawy wojennej, j*k i do łowów, lak więc pojawia aię proporzec i trąba, zawiasa kotłowa, strzemię i podkowa. Ta ostatnia nie tytko że jest chętnie używana w polskiej heraldyce i stąd nigdy nic występuje tama, ale zawsze towarzyszy jej jakiś przedmiot, lecz także pojawiają się jej części: połowa podkowy (Prut III), lub jej bark (Płonią). Tylko raz występuje narzędzie łowieckie, wilczekoty (Prus II;, będące twego rodzaju paścią, służącą do uwięzienia za nogę wilka, który padał już łatwym łupem polującego nań człowieka.

Uzbrojenie i narzędzia łowieckie nic dają się identyfikować jako przedmioty wywodzące Się z obcej heraldyki. Są one w Polsce średniowiecznej pod przemożnym wpływem uzbrojenia ogólnoeuropejskiego. Stąd też wszystkie herby posługujące się tego rodzaju figurami uznajemy za polskiej proweniencji, z wyjątkiem ewidentnie litewskiej Pogoni, w którym to herbie pojawia się miecz, przecież wprowadzonej do zasobu heraldycznego drogą nobilitacji udzielonej przez polskiego króla.

Analogicznie przyjdzie spojrzeć na grupę figur utworzoną z narzędzi gospodarczych. Jen to koło płużne lub wozowe*⁵¹, cale łub bez jednego dzwona, dalej lemiesz i krój, zatem dwa istotne-elementy pługa, różniące go od radła^,y\ Do tego zestawu dochodzą jeszcze grabie. Wszystkie te nrzędzia znajdują swoje potwierdzenie w współczesnej ikonografii i nie pozostawiają wątpliwości, że wiążą się z gospodarką na roli, chociaż koło wozowe może wywodzić się także z urządzeń transportowych.

Z rolnictwem wiąże się także pomłość Nałęcza. Jest znamienna ewolucja, jaką ona przechodzi. Pomieść*⁰’, to nic innego jak po prostu powrósło, czyli źdźbła zboża splecione tak, aby mogły służyć do zawiązania snopa słomy*^-, ale zwane jest także lęczuchcm** (stąd pojawia się także nazwa Nałęcza Łęczuch). Otóż określenia te zdają się wskazywać na pierwotne pochodzenie przedmiotu, którego pospolita genealogia rychło uległa nobilitacji, zamieniając się w splecioną chustę, fascia"*, stąd zapewne także nałęcz, nałęczka'", choć pierwotnie słowo to pełni funkcję nazwy topograficznej, jeziora. Ostatecznie też utrwaliła się w ikonografii przedmiotu heraldycznego opaska-chusta, przybierająca ozdobne niekiedy końce.

Jedynie pośrednio z zajęciami gospodarskimi, bo z hodowlą, wiąże się kolec, służący do ujarzmiania byka przez umieszczanie go w nozdrzach zwierzęcia. W takich kategoriach należy także rozpatrywać sprawę noża do obcinania krzewów winogron (Glezyna)"'. Także koło wodne i kamień młyński (a właściwie Żarnowy) z żelazną paprzycą (Kuczaba), tylko pośrednio wiąże się z rolnictwem, wywodząc się z narzędzi typu przemysłowego. Z codziennym żydem gospodarstwa domowego wiąże się ćwiek (gwóźdź), a właściwie jego połowa, klucz oraz mo-towidło.

Z kręgiem życia codziennego należy związać także figury wywodzące się z ubiorów i ozdób. Jest to niecodzienna czapka kobieca (Lebel), z pewnością niepolskiego pochodzenia, dzwonki naszywane na rękawy (Świnka), kolczyki do uszu (f^ebel), toczcmca, czyli obrączka, zapewne z szlachetnego metalu oraz kamień szlachetny. Ten ostatni przedmiot odbył charakterystyczną ewolucję w przypadku Dryji, która jak wiadomo wywodzi się z kostki do gry w kości **\ i tym razem pospolite, a nawet naganne, przeznaczenie przedmiotu, doznało modyfikacji uszlachetniającej przez udostojnienie samego przedmiotu.

W przedstawionej systematyce pośród sztucznych figur zestawiamy różne przedmioty, głó-

" Zob. Hiitarij kultury materialnej Paliki- T. If. Wrocław 1978 1. 45 i 212-213,

"* Tamie, s. 43-44.

*” Pickotiński: Nieznane pupilki, s. 474 ar 69 (1421 r.): tpttcwam dictum pamUtcę, przy czym tpimmm objaśnia Słomnik fauny IraJnuawcgatf w Police, II] s, 11 36: chustka przewiązana w koło z końcami cwin^c) -mi, przewiązka, bez wątpienia opierając się na ikonografi Nałęcza. Por. także Siaamik Uaropolih. V ł 6j.

“* Bruckner Stawni ety malagie^ny, s. 453,

** Słomnik itmapaliki, IV a. 111, ma to słowo jedynie w odniesieniu do heraldyki.

^>H Tak Długosz- Kleino/y, s. j* • tenże: Historio, IV s. 59, co Słomnik łaciny frtdniaantcgm/ w Palia, (V s. 7J, objaśnia — opaska, przepiska, wstążka, szarfa.

*" Por. Bruckner Sćowmk ctymlogia^nj, s. 554. tłlflorio kultury materialnej Połciu, li s. 166-167.

Słownik 1 taro Miki, ił s. 20 i-aoj.

47