IMGW68

77

stałym, ponad graniczną rozpuszczalność faz stałych. Na przykład, FcTi wykazuje bardzo ograniczony zakres rozpuszczalności, a każdy nadmiar tytanu lub żelaza w stopie powoduje wydzielanie się dodatkowych faz. Nadmiar atomów Ti w struktu-^rzc FeTi powoduje zmniejszenie się plateau. w porównaniu ze składem stechiomc-trycznym. Godne uwagi jest, że plateau pozostaje płaskie, w przeciwieństwie do układu o strukturze dwufazowej, gdzie zgodnie z mieszaniną faz równowagowych plateau jest „nachylone”.

3. Wielkość ziarna i granice ziaren

Badania TEM wykazują, że w stopach nanokrystalicznych granice ziaren tworzą granice wysokokątowe. Udział granic ziaren oczywiście wzrasta w miarę zmniejszania się ich rozmiaru. Dla ziaren mniejszych od 20-r30 nm liczba granic ziaren w mikrostrukturze staje się znacząca W przypadku nanokrystalicznych wodorków w stanie odprężonym, tzn. po poprawnym wyżarzeniu, eliminującym naprężenia i nieporządek, wpływ granic ziaren nic zmienia znacząco kształtu izoterm p-c-T, z wyjątkiem powiększenia rozpuszczalności wodoru w stanie stałym.

Rys. 7.3. Izotermy p-c-T nanokrystaheznego Ry% 7.4 liimrmy śnnrprji Msntnwśrwnn FcTi po: a) mieleniu kulowym, b) wyżarzaniu w    |231

570 K przez 0,5 h. c) wyżarzaniu w 670 K przez 0.5 h, d) długotrwałym wyżarzaniu w 670 K f23|

4. Naprężenia i nieporządek

Charakterystyki p-c-T zależą również od gęstości naprężeń i nieporządku chemicznego badanych materiałów. Bezpośrednie badania eksperymentalne dotyczące tych problemów są często utrudnione, ponieważ większość materiałów przed moderowaniem poddaje się wygrzewaniu w wysokiej temperaturze. Izotermę p-c-T dla nanokrystalicznego FeTi w stanie nieobrobionym (rys 7.3) mnrrmc różni się od izotermy dla tego samego materiału po obróbce termicznej Nm wykazuje również plateau (rys. 73a). Jest to skutkiem obecności naprężeń urumętrrnycb i