IMGq39

pełnie wyraźne. Rzymskie wyroby cechuje mniej zręczna technika i mniej rozwinięta kompozycja, na którą składają się nieruchomo, sztywno stojące postacie o wyrazistych, indywidualnych rysach. Dyptyki Konstantynopola natomiast wyróżniają się precyzyjną doskonałością wykonania, szlachetnością i elegancją postawy figur, których twarze, podobnie jak w rzeźbie monumentalnej, są bardziej idealizowane. Indywidualne cechy portretowe w dyptykach stolicy zniknęły; przedstawiany człowiek był już tylko symbolem swojego urzędu. Dyptyk konsula Anastazjusza z 517r./fTT 95)1 najlepiej obrazuje tendencje, jakimi kierowano się wpracowniaeh Konstantynopola przy wykonywaniu tego rodzaju przedmiotów. Na obu płytkach, pośrodku, przedstawiono w identyczny sposób Anastazjusza, siedzącego w krześle kurulnym, w loty, pod trójkątnym frontonem. Przewodniczy on igrzyskom cyrkowym, które urządził swoim kosztem dla uczczenia objęcia tak zaszczytnego urzędu. U jego stóp ukazano sceny cyrkowe, w nieproporcjonalnie maleńkich wymiarach. Konsul, zgodnie z antycznym zwyczajem, przywdział szatę używaną przy odbieraniu najwyższych triumfów — purpurową, ze złotymi rozetami — 1 złote pantofle ze skrzyżowanymi rzemykami. W lewej ręce dzierży berło z orłem rzymskim, zwieńczone popiersiem panującego cesarza, a w prawe), uniesionej, trzyma chustę, którą za chwilę rzuci na arenę, dając znak rozpoczęcia igrzysk. Fronton nad głową konsula ozdabiają trzy popiersia w medalionach; w środku wizerunek aktualnie panującego cesarza o tym samym co konsul imieniu, po prawej — cesarzowe) Arkany, po lewej — teścia cesarza i urazem ojca konsula, Pompejusu. Pomiędzy medalionami dwa uskrzydlone amorki podtrzymują girlandę. Oba skrzydła dyptyku są identyczne, z wyjątkiem dolnych partii, ze scenami cyrkowymi które charakteryzuje, podobnie jak ówczesne mozaiki, jasność układu, precyzja rysunku, swoboda ruchu, a Jednocześnie brak plastyki i przestrzeni.

Dyptyki cesarskie i wzorujące się na nich dyptyki o treści religijnej mają większe wymiary, a każda tabliczka dzieli się

najczęściej na pięć kwater. Scenę centralną, z postacią cesarza lub cesarzowe), umieszczoną w kwadracie, otaczają cztery pola wydłużone, ilustrujące wojenne zwycięstwa cesarza. W przypadku dyptyku o treści religijnej postać Chrystusa otaczają sceny ewangeliczne. Najbardziej typowym przykładem chrześcijańskiej ikonografii cesarskiej i jednocześnie pięknym dowodem wysoko stojącej sztuki rzeźbienia w kości jest tzw. Dyptyk Barberini (dawniej w zbiorach Barberinich, stąd nazwa*, obecnie w Luwrze), datowany na koniec V lub na początek VI w. (il. 97). Różnicę w datowaniu powoduje niezgodność uczonych, którzy widzą w postaci cesarza raz Anastazjusza 1 (panującego w latach 491—518), to znów Justyniana 1. Cesarz, przedstawiony w polu środkowym na koniu, jako rycerz-zwy-cięzca, ubrany w pancerz i wojskową chlamidę, w koronie na głowie, wbija w ziemię lancę gestem władcy. Poza lancą stoi mała figurka barbarzyńskiego wodza, a pod kopytami konia siedzi drobna postać — personifikacja Ziemi. W jednej ręce trzyma ona w fałdach płaszcza przeróżne płody roku, drugą dotyka stopy cesarza na znak całkowitego poddania. Powyżej — Nike na globie ziemskim nadlatuje ku imperatorowi, niosąc mu palmę zwycięstwa i koronę. W lewym polu bocznym (prawe nie zachowało się) rycerz-fundator ofiarowuje cesarzowi figurkę bogini zwycięstwa, Nike. W dolnym rzędzie, po obu stronach tej samej bogini — zwyciężeni, lennicy barbarzyńscy i Hindusi dźwigają dary, a towarzyszą im zwierzęta: lew, słoń 1 tygrys.

Decydujące znaczenie dla ikonografii bizantyńskiej ma rząd górny, w którym Chrystus, wyobrażony w medalionie unoszonym przez dwóch aniołów, błogosławi cesarza jedną rąką, a w drugiej trzyma berło, zakończone krzyżem. To on udziela cesarzowi władzy absolutnej, upoważnię go do rządzenie światem, on — górując nad całością — sankcjonuje poddanie się wszystkich ludów bizantyńskiemu imperatorowi. Dyptyk Barberini wzoruje się we wszystkich szczegółach Ikonograficznych na triumfalnej sztuce rzymskiej. Zbliża się do antyku bardziej niż inne zabytki z tego czasu, także pod

237