IMG�21

posiadanie określonych kompetencji do jego rozwiązania. Takie ujęcie zakresu odpowiedzialności powoduje, że pokrywa się on z zakresem kompetencji. Nauczyciel jest więc odpowiedzialny, ponieważ konfrontowany jest z zadaniami, które powinien rozwiązać i które leżą w obszarze jego kompetencji. Jednak rozważania o kompetencjach zawodowych nauczyciela mogą prowadzić do wniosku, że ze względu na charakter pracy (spotkanie z uczniem jako integralną, niepowtarzalną i nieprzewidywalną całością, komunikacyjny charakter pracy) nie są one stałe, wciąż wymagają zmian i uzupełnień (Kwaśnica, 1995). Czy istnieje zatem możliwość ścisłego określenia zakresu kompetencji? Czy można w każdej sytuacji jednoznacznie stwierdzić, że zadanie, które stanęło przed nauczycielem, leży w zakresie jego odpowiedzialności? Nauczyciel działa wciąż w sytuacjach niepowtarzalnych (otwartych, niestereotypowych), nieustannie musi więc podejmować trudne decyzje oparte na rozpoznaniu nowych zadań i wbrew temu, co sądzi G. Picht, wiele zależy od jego wolnej woli i rozeznania -przynajmniej w kwestiach podejmowania odpowiedzialności (aktywny aspekt odpowiedzialności).

Filozof zauważa, że może dojść do sytuacji, gdy powstają określone zadania, ale nie konstytuują się podmioty ich realizacji. Dzieje się tak wtedy, gdy nikt nie rozpoznaje tych zadań, albo też, gdy nikt nie chce przejąć odpowiedniej kompetencji. W konsekwencji prowadzi to do kryzysów, procesów degeneracyjnych lub katastrof, na małą i na dużą skalę (Picht, 1981). Wobec gwałtownych zmian, jakie mają współcześnie miejsce w otaczającej nas rzeczywistości, problem ten nabiera szczególnego znaczenia. Pojawianie się nowych zagrożeń, wyzwań, zadań edukacyjnych, nie musi iść w parze z pojawianiem się podmiotów, które zidentyfikują te zadania i włączą je w zakres swojej odpowiedzialności. Postulowane rozszerzanie zakresu odpowiedzialności nauczyciela może spowodować skutki odwrotne od zamierzonych - np. różne formy ucieczek od odpowiedzialności. Trudności związane ze zidentyfikowaniem zakresu odpowiedzialności, to istotny problem, ale bardziej niepokojące wydaje się systematyczne obarczanie (swoją) odpowiedzialnością innych (odpowiedzialność identyfikowana jako leżąca w zakresie kompetencji innych osób). Jeżeli odpowiedzialność doświadczana jest przez nauczyciela jako ciężar, który ogranicza i zniewala, to trudno dziwić się tendencjom do przerzucania tego ciężaru na inne barki. Odpowiedzialność, która nie znajduje swojego podmiotu, która nie jest podejmowana, to zjawisko nazbyt powszechne w naszej rzeczywistości.

Pozostając przy schemacie: sprawca - czyn - konsekwencje, musimy zwrócić uwagę na fakt, że zarówno w przedstawionych analizach G. Pichta, jak i w koncepcji R. Ingardena, podkreślana jest odpowiedzialność sprawcy tylko za własne decyzje i czyny. Czyn można nazwać „własnym”, gdy wypływa z centrum ,Ja” danej osoby (por. Ingarden, 1987). Filozof nie zajmuje się potencjalną możliwością odpowiadania za czyny innych osób, a przecież w wielu interpretacjach - pedagog, wychowawca, nauczyciel, to ten, kto może (powinien? musi?) odpowiadać także za czyny i skutki czynów innych osób, nie mogących jeszcze w pełni odpowiadać za siebie. Jeżeli przyj-