IMG 70

274 • Orfeusz włosów, rozpoznanych następnie przez Elektrę. Inne wersje mitu mówią, że wzajemne rozpoznanie się umożliwił rodzeństwu pewien starzec bądź też pierścień Agamem-nona, okazany siostrze przez O. (co wydaje się najbardziej prawdopodobne). Następnie w przebraniu oboje dostali się na dwór Ajgistosa i Klitajmestry, których O. pozbawił życia. Po dokonaniu zemsty ścigały go jako matkobójcę —> erynie, do czasu gdy (na polecenie Apol-lona) przybył do -» Delf, aby w świątyni boga oczyścić się z winy (notabene także inne świątynie byty miejscem oczyszczenia O.). Oczyszczenie to nie uwolniło jednak O. od erynii. Częściowe uwolnienie mogło nastąpić tylko po przeprowadzeniu procesu sądowego. Taki proces odbył się w Atenach, w miejscu późniejszego Areopagu; zapadł wówczas wyrok, który symbolicznie został przyjęty za pierwszy wyrok Areopagu. Następnie, dla pełnego już oczyszczenia się, za radą Apollona, O. udał się wraz z Py-ladesem do -»Taurydy (dziś. Krym), skąd przywiózł posąg -»Artemidy oraz odnalezioną w Taurydzie siostrę, Ifigenię. Po powrocie z Taurydy O. zabił —»Neoptolemosa i poślubił dawną swą narzeczoną, odebraną mu przez tegoż, —»Her-mione, oraz objął rządy w Mykenach. O O. słyszymy już w -> Odysei Homera, szczegółowo piszą o nim greccy tragicy, zwłaszcza w trylogii Ajschylosa Oresteja (458 p.n.e., szczególnie w Ofiarnicach i Eumenidach) oraz w Elektrze Sofoklesa i przede wszystkim w Orestesie Eurypidesa. Do losów O. nawiązywało wielu pisarzy nowożytnych, np. Wolter w Orestesie (1750), J.W. Goethe w Ifigenii w Taurydzie (1779) czy J.R Sartre w Muchach (1947). • Zachowały się malowidła wazowe ze scenami z mitu o O., malowidła ścienne (w Herkulanum), a także rzeźby, reliefy, dzieła muzyczne itp. Patrz także Aletes, Anaksibia, Mene-laos.

Orfeusz, syn —»Apollona i —»muzy —» Kalliope. Tracki śpiewak, muzyk i poeta. Jego gra i śpiew obłaskawiały dzikie zwierzęta. Uczestnik wyprawy —> Argonautów, który śpiewem swym unieruchomił Symplegady (ruchome skaliste wysepki, leżące u ujścia Bosforu Trackiego do Morza Czarnego) oraz oczarował —> syreny. Po powrocie do Tra-cji pojął za żonę —> nimfę —> Eurydykę. Gdy ukochana Eurydyka, zrywając kwiaty, nadepnęła na żmiję i zmarła od jej ukąszenia, O. zszedł do —> Hadesu i śpiewem swym tak wzruszył świat podziemny, że zwrócono mu ją, jednak pod warunkiem, iż nie obejrzy się na idącą za nim żonę,

kiedy bóg —> Hermes będzie wyprowadza! ją z zaświatów, aż do wyjścia na ziemię. O. warunek ten przyjąt, lecz przed samym wyjściem już nie zdotat się opanować i obejrzał się, tracąc w ten sposób Eurydykę bezpowrotnie. Gdy pogrążony w żalu O. odmówił udziału w uroczystościach ku czci -* Bachusa, —> bachantki go rozszarpały. Tylko głowa i lira jego dopłynęły do wyspy Lesbos, gdzie uroczyście je pochowano. Od tego czasu Grecy uważali wyspę Lesbos za kolebkę poezji lirycznej, której najwybitniejszymi przedstawicielami byli: -»Alkajos i Safona (VII/ VI w. p.n.e.). Były także inne wersje mitu mówiące m.in. o tym, że O. przeżył i zakończył życie w kraju dającym szczęście, u —> Hyperborejczyków. O. byt ulubieńcem muz. Jego szczególnymi czcicielami byli orficy. Poetycko historię życia trackiego śpiewaka opracował Wergiliusz w Georgikach (ks. IV, w. 453 n.) i Owidiusz w -> Metamorfozach (ks. X, w. 1). • Sceny z mitu o O. zachowały się na licznych malowidłach wazowych. Śpiewającego Orfeusza przedstawiają najstarsze z nich, pochodzące z VI w. p.n.e. (Museo Nazionale di Villa Giulia, Rzym). Płaskorzeźba pokazująca Orfeusza, Eurydykę i Hermesa pochodzi z V w. p.n.e. W sztuce wczesnochrześcijańskiej widnieje postać O. na malowidle ściennym Chrystus-Orfeusz ze zwierzętami w rzymskich katakumbach Pryscylli i Domitylli (III w.). Z dziel nowożytnych należy wymienić rysunek piórkiem Orfeusz zabity przez Bachantki (1494) A. Durera, Orfę-