Obraz (86

Andrzej Sapo ta, Małgorzata Skrzypińska-Gawn/siak

MECHANIZM DZIAŁANIA TOKSYCZNEGO

Niezależnie od drogi podania, charakterystycznym skutkiem toksycznego działania aniliny jest methemoglobinemia. Metaboliczna aktywacja aniliny jest do tego niezbędna, gdyż sama anilina nie indukuje powstawania MetHb w warunkach in vitro. W methemoglobinie żelazo w grupie hemowej jest utlenione do Fe³⁺, dlatego MetHb nie ma zdolności do przenoszenia tlenu. Gromadzenie się MetHb w erytrocytach i odpowiadający temu spadek ilości przenoszonego tlenu prowadzi do toksycznych skutków, których nasilenie zależy od poziomu MetHb. Pierwszym, widocznym symptomem zatrucia MetHb jest sinica, po której występują objawy neurologiczne ze strony OUN i przy większych stężeniach MetHb inne oznaki niedotlenienia (SCOEL 2010).

A-Hydroksylacja jest najważniejszym etapem w bioaktywacji aniliny. W jej wyniku powstaje fenylohydroksyloamina działająca jako substrat w procesie utleniania erytrocytów, prowadzącym do powstania nitrozobenzenu i methemoglobiny. Ponieważ nitrozobenzen w erytrocytach może być enzymatycznie redukowany z powrotem do fenylohydroksyloaminy, inicjuje to cykl red-ox. Aminofenole także mogą inicjować cykl red-ox, jednak są tworzone w dużo mniejszym stopniu niż fenylohydroksyloamina, która jest najważniejszym związkiem odpowiedzialnym za powstawanie MetHb {Harrisom, Jollow 1987).

Inne skutki działania aniliny obejmują dena-turację białek, głównie hemoglobiny z występowaniem depozytów denaturowanych białek (ciałka Heinza) w krwinkach czerwonych (SCOEL 2010). Uszkodzenie erytrocytów z tworzeniem ciałek Heinza i związana z tym niedokrwistość hemolityczna są charakterystycznymi objawami zatrucia aniliną. Retikulo-cytoza, wzrost aktywności erytropoetycznej szpiku kostnego i obserwowana erytropoeza pozaszpikowa są reakcjami kompensującymi erytrotoksyczne (hematootoksyczne) działanie aniliny (SCOEL 2010).

Anilina po przewlekłym narażeniu szczurów na ten związek wykazywała działanie splenotok-syczne, objawiające się: splenomegalią, nadmierną pigmentacją, rozrostem (hyperplasia), zwłóknieniem oraz powstawaniem nowotworów (głównie mięsaków), (NCI 1978; CIIT 1982; Khan i in. 1997;1997a; 1999; 2003a; 2003b; 2003c).

Istnieje ścisły związek między toksycznym działaniem aniliny na erytrocyty a obserwowaną toksycznością związku śledziony. Uszkodzone erytrocyty są wychwytywane głównie przez śledzionę, co może prowadzić nie tylko do uwolnienia aniliny i/lub jej metabolitów w tym narządzie, lecz także do nagromadzenia żelaza w wątrobie (hemosyderoza), co z kolei może powodować: peroksydację lipidów, utlenianie białek {Khan i in. 1997; 1997a; 1999; 2003a; 2003 b; 2003c) i DNA {Ma i in. 2008). Akumulacja mutagennych oksydacyjnych uszkodzeń DNA może odgrywać istotną rolę w procesie powstawania nowotworów śledziony {Ma i in. 2008). Anilina powoduje także aktywację szeregu ścieżek sygnałowych, zależnych od stresu oksydacyjnego (np. TF, NF-kB, AP-1, IL-1, IL-6, TNF-a), co w konsekwencji może inicjować zmiany zwłóknieniowe i/lub nowotworowe w śledzionie {Wang i in. 2005; 2008; 2011; Khan i in. 2006).

DZIAŁANIE ŁĄCZNE

W dostępnym piśmiennictwie nie znaleziono informacji dotyczących badania łącznego działania aniliny i innych związków chemicznych u zwierząt doświadczalnych.

Czynnikiem powodującym gwałtowne powstawanie skutków toksycznych (toksyczna methemoglobinemia) u osób narażonych na aminozwiązki (w tym anilinę) jest spożycie alkoholu. Mechanizm tego zjawiska nie jest w pełni jasny. Skutki po spożyciu alkoholu mogą pojawić się u osoby, u której nie są one uzasadnione aktualnym poziomem aminozwiązków w organizmie lub ich metabolitów {Bruchajzer 2006).