P1050193

ANDRZEJ BOGUSŁAWSKI (Warszawa)

PRESUPOZYCJE A NEGACJA

Zajmę się tutaj tym, co można nazwać „negacyjnym aspektem struktury zdania i presupozycji”. Jest to z pewnością zagadnienie kluczowe z każdego punktu widzenia. W rozważaniach poświęconych presupozycjom test negacji wysuwa się zwykle na plan pierwszy. Jego zwykła postać to pytanie, czy pewne zdanie (pewna pre-dykacja) zawarte w zdaniu badanym zachowuje swoją wartość logiczną przy zamianie twierdzenia w zdaniu badanym na przeczenie (takie przekształcenie oczywiście przynajmniej może zmienić wartość logiczną). To, co zachowuje wartość logiczną, ma reprezentować właśnie presupozycję, to, co — by tak rzec — idzie za wartością logiczną całego zdania, jest pod asercją.

, Typowymi przykładami są zdania w rodzaju niżej przytoczonych.

Dla

(1)    Syn Jana jest łysy. i presupozycją będzie np.

(2)    Jan ma syna.

ponieważ (2) zachowuje ewentualną prawdziwość z (I) również w

(3)    Syn Jana nie jest łysy. j

Natomiast jest łysy w (1) jest pod asercją: jeżeli jest prawdziwe, to w (3) jest fałszywe. Na analogicznej zasadzie jako presupozycją zostanie zakwalifikowane zdanie

(4)    Warszawa jest stolicą Polski. w stosunku do

(5)    Jan wie, że Warszawa jest stolicą Polski.

(6)    Jan nie wie, że Warszawa jest stolicą Polski.

Zwykle w związku z problemem reakcji wartości logicznej na przeczenie mówi się o dwóch wyżej przypomnianych możliwościach. Jeżeli jednak przyjrzeć się zdaniom czy funkcjom zdaniowym tak lub inaczej „zanurzonym” w innym zdaniu w ich całej różnorodności, to okaże się, że kombinatoryka dotycząca sytuacji wartości logicznych przy przeczeniu jest bogatsza.

Można ją przedstawić w postaci następującej tablicy:

Zdania badane_ Zdanie zanurzone w zdaniu badanym

Twierdzenie V    y    yyjr

Przeczenie V    F V VvF    F Fvf

3 — Semantyka...