P1050232

zmieniłoby sensu, gdyby zostało powiedziane przez mojego rozmówcę, nie przeze mnie; nie jest też nierozerwalnie sprzężone ze zwróceniem się do tej właśnie osoby; jest tym samym dla tego, do kogo je wypowiadam, i dla tego, w czyjej obecności zwracam się z nim do kogoś. Innymi słowy, relacja osobowa JA — TY, ustanowiona przez odezwanie się, ulega neutralizacji w tym, co powiedziane.

Wypowiedzi pierwszego rodzaju — prośba, rozkaz, przysięga, obietnica itd. — będą tu określone jako wypowiedzi DO kogoś, natomiast wypowiedzi drugiego rodzaju — konstatacja, opis, anegdota, plotka, wywód teoretyczny, żart — jako wypowiedzi DLA kogoś. Jeśli weźmiemy pod uwagę gatunki retoryczne, możemy określić przemówienie polityczne, mowę sądową czy kazanie jako wypowiedzi DO kogoś, natomiast odczyt, wykład, pogadankę czy opowieść — jako wypowiedzi DLA kogoś — rozumiejąc przez to oczywiście DO lub DLA audytorium. W komunikacji pisemnej podobna opozycja odróżniałaby list, zarządzenie czy obwieszczenie od wszelkich publikacji: eseju, rozprawy naukowej, podręcznika, dzieła filozoficznego czy utworu literackiego.

Ogólnie można określić komunikat DO kogoś jako taki komunikat, który ze względu na swój sens implikuje i manifestuje określoną relację dramatyczną — w którym występuję jako JA wobec CIEBIE czy JA wobec WAS. Komunikat, w którym taka relacja jest zneutralizowana czy zawieszona, to komunikat DLA kogoś⁸.

Wypowiedź DO kogoś jest, jak z tego widać, nacechowanym członem opozycji. Na płaszczyźnie formalnej wypowiedź DO kogoś implikuje te kategorie, które są narzędziem artykulacji stosunku dramatycznego, czyli osobę i modalność, natomiast w wypowiedzi DLA kogoś opozycje w obrębie tych kategorii ulegają neutralizacji: zneutralizowana jest mianowicie opozycja między drugą a trzecią osobą, a także opozycja między trybami. Wypowiedź DLA kogoś operuje w zasadzie trzecią osobą i trybem oznajmującym, przy czym, jak zwraca uwagę Benveniste, kategorie te mają inny sens niż w wypowiedzi DO kogoś: ponieważ trzecia osoba nie jest tu przeciwstawieniem innych osób, a tryb oznajmujący — innych trybów, jest to w gruncie rzeczy wypowiedź a-personalna i a-modalna.

Na pozór przeczą temu rozróżnieniu, a w każdym razie wymagają wyjaśnienia, wypowiedzi, w których osoby dramatu — przede wszystkim podmiot — występują wyraźnie, jakkolwiek w myśl proponowanych kryteriów należałoby je określić jako wypowiedzi DLA kogoś — np. zwierzenie (i wszelkie inne opowieści o sobie) lub okrzyk ekspresyjny (exclamatiori). Otóż w opowieści o sobie (zwierzenie, wspomnienia, relacja z własnych przygód, autobiografia itd.) mówiący występuje jako odniesienie, ale nie występuje jako osoba wobec drugiej osoby. Wystarczy porównać zwierzenie z wyznaniem, które również jest wypowiedzią na temat osobisty, ale zarazem stanowi artykulację osoby mówiącego wobec osoby adresata.

Kiedy mówi się o wypowiedzi juko ekspresji mówiącego, zazwyczaj łączy się szereg zjawisk skądinąd różnych. Stosuje się to określenie do wszystkich tych wlaści-

⁸ A. Banficld, Narrative Styli? and tlnt Granunar of Otract and Im/lrect Spefck, „Fouiula-tion of Lunguago", 1973, t. 10, nr 1, gdzie analizowana jest analogiczna opozycja: m/iorttw .styla non-reporllve style.