P1050264

OH

Mina W. Padncźewa

i⁴]

kl bywają na .(wiecie: rzadko, ale bywają. Oczywiście w analizie semantycznej winniśmy abstrahować od możliwych wypadków braku zgodności między morałem a opowiadaniem w konkretnych bajkach, podobnie jak w analizie syntaktycznej abstrahujemy od możliwych nieprawidłowości gramatycznych w konkretnych zdaniach.

Jak wykazali w swoich pracach Wygotski /I/, Lotman /6/ i Uspienski /7/, pełne zrozumienie istoty chwytu artystycznego i wyjaśnienie źródeł artyzmu utworu literackiego wymaga dokonania uprzedniego opisu czysto językowych norm. na których tle powstaje dany efekt artystyczny, gdyż jest on, w zasadzie, wynikiem częściowego zachwiania tych norm. A zatem w drodze wstępnej analizy „normalnej" odpowicdniości między opowiadaniem a morałem można stworzyć dokładniejszą podstawę do badania efektu artystycznego, powstającego poprzez zakłócenie tej odpowied niości.

Uwaga. Bajki Ezopa stanowią odmianę tekstów, które w znacznie większym stopniu niż inne teksty artystyczne nadają się do analizy od strony czysto językowej semantyki. W odróżnieniu od większości tekstów literackich bajki Ezopa „nastawione są” wyłącznie na przekazanie sensu, nie zaś na sposób wyrażenia, na formę, co z kolei stanowi właściwość innych tekstów literackich. Istotnie, dla „bajki Ezo-powej" nie istnieje problem tekstu autentycznego — ona z założenia obliczona jest na swobodny przekaz i nawet na zmianę tekstu, jego rozszerzenie bądź skrócenie (zob. o tym /8/, s. 256; także w /4/ uwagę, iż bajka antyczna do Fedrusa i Babriosa „nie jest artystycznie opracowana”). W pewnym więc sensie bajka Ezopa istnieje tylko na poziomie struktury głębokiej, nie zaś powierzchniowej. Czyni to ją bardziej uprawnionym obiektem czysto lingwistycznej analizy semantycznej niż jakikolwiek inny tekst artystyczny, którego treść (w odróżnieniu od treści np. tekstu naukowego bądź tekstu zwykłej rozmowy potocznej) nie wyczerpuje się w jego reprezentacji semantycznej w rozumieniu Mielczuka /9/ (tj. nie stanowi inwariantu parafraz). Inaczej mówiąc: bajki Ezopa to taki typ tekstu, w którym czysto językowa analiza - -dzięki swoim wewnętrznym właściwościom — pozwala wydobyć stosunkowo dużą część treści. Znaczy to, iż w bajce Ezopa stosunkowo duża część treści może zostać ujawniona za pomocą metod lingwistycznych.

Nie twierdzimy oczywiście, iż treść bajek Ezopa może być całkowicie wyczerpana w drodze analizy czysto językowej. Np. do zadań semantycznej analizy tekstu w ramach lingwistyki nie wchodzi raczej analiza humoru. Tymczasem humor stanowi cechę charakterystyczną bajki i w niektórych wypadkach rozpoznanie śmieszności w bajce jest koniecznym warunkiem rozumienia jej jako tekstu spójnego. Np. w bajce Orzeł, kawka i pasterz (2) czytelnik winien rozumieć, że kawka, której wydaje się, iż jest orłem, jest śmieszna. Jeśli nie jest to oczywiste, nie będzie zrozumiały i morał wyprowadzony z tekstu, nawiązujący do tego, iż kawka naraża się na pośmiewisko.

W niektórych wypadkach po to, by móc traktować tekst jako spójny, trzeba uświadomić sobie fałszywość pewnej wypowiedzi. W morale bajki Dłużnik (5) mówi się np. o fałszywym zapewnieniu. Żeby zrozumieć morał, czytelnik winien zdawać sobie sprawę z fałszywości twierdzenia, iż Świnia rodzi prosięta w sierpniu i zaraz potem we wrześniu, bądź że rodzi koźlęta. A tymczasem opis prawdziwości czy fałszywości zdań nie wchodzi w zakres semantyki lingwistycznej.